Diglosia, Prejuicios Lingüísticos y Evolución del Gallego: Un Recorrido Histórico

As funcións sociais da lingua, conflito e diglosia. Estereotipos e prexuízos lingüísticos: a súa repercusión nos usos

O bilingüismo e a diglosia

O obxectivo fundamental dunha lingua é funcionar como medio de comunicación para unha sociedade, por iso é lóxico que os individuos que viven nunha mesma sociedade utilicen esa lingua. O problema é que moitas sociedades conteñen dúas ou máis linguas, é dicir, hai un contacto lingüístico (bilingüismo).

O bilingüismo é unha causa directa do contacto de linguas e este é obxecto de estudo da sociolingüística. Os factores para analizar unha situación de bilingüismo son de tres tipos:

• Demográficos (número de falantes, distribución do territorio...)
• De estatus (político, social, económico...)
• De apoio institucional

A análise dos factores permite ver cal é a lingua débil, o que produce unha situación de desequilibrio. Esta situación de desequilibrio chámase diglosia.

A diglosia dáse en función das clases sociais: as altas falan a lingua dominante e as baixas a dominada. Ademais, a dominante é admitida na escrita e nos recursos formais. Se a situación de diglosia se altera, prodúcese un conflito lingüístico, o cal pode evolucionar cara á normalización da lingua ou cara á substitución pola dominante.

Prexuízos e estereotipos

Para comprender o bilingüismo hai que analizar os prexuízos e os estereotipos. Os prexuízos son un tipo de actitude e en moitos casos os motivos de substitución dunha lingua por outra. O primeiro paso na formación dun prexuízo é a creación dun estereotipo, isto é, a división dun grupo en clases en función de diversos criterios e a asignación a cada clase de determinadas características en oposición ás outras clases.

Desviacións da norma na escrita e usos formais (Tema 2)

• Hipergaleguismos: Falsa galeguización de formas iguais nas dúas linguas.
• Vulgarismos: Adición ou supresión dun elemento. Prestamos innecesarios.
• Arcaísmos: Recuperar formas doutros tempos.
• Lusismos: Termos portugueses.
• Castelanismos: (fónicos, gráficos, morfosintácticos, léxicos, semánticos)

O galego de 1936 a 1975: características lingüísticas fundamentais, contexto histórico e situación sociolingüística (Tema 5)

Contexto histórico

• Levantamento de Franco: Guerra de tres anos (Guerra Civil)
• Galicia cae rapidamente e o franquismo instálase xa dende o inicio da contenda.
• Os organismos, institucións e editoriais tocan fondo: A Nosa Terra, O SEG, as Irmandades... coa excepción da RAG.
• Os anos posteriores á guerra foron estériles para a produción en galego. Hai que esperar a 1947 para que se publique o primeiro poemario: “Cómaros verdes” de Aquilino Iglesia Alvariño e a 1951 para a primeira novela “A xente da Barreira” de Ricardo Carballo Calero.
• 1950: Fundación da editorial Galaxia (exclusivamente en galego).
• Papel fundamental na recuperación da lingua e o seu prestixio.
• Na andaina de Galaxia adquire especial importancia a Revista Grial (1961) pero que será prohibida polo réxime.
• Galaxia comeza a publicar en 1958 a Revista de Economía de Galicia.
• Grazas a toda unha xeración de autores, o cultivo do galego conseguiu recuperarse.
• 1963: a RAG instaura o Día das Letras Galegas.
• Creación da asociación cultural O Facho.
• Fúndase a Unión do Pobo Galego e o Partido Socialista Galego.
• 1960: Nos anos 60 hai grandes cambios.
• Transformación do sistema socioeconómico tradicional.
• Predominio das clases medias urbanas e o proletariado.
• Emigración do rural.
• Ensino obrigatorio en castelán pola prohibición franquista ao uso do galego en ámbitos formais.
• Recuperación das liberdades democráticas coa morte de Franco.

Características lingüísticas fundamentais

• Galego escrito - Norma sistemática.
• Criterio simplificador da ortografía, reducindo o uso do apóstrofo, o guión e os tiles.
• Moderación dos excesos enxebrizantes.
• Na Universidade de Santiago déronse novidades:
  • Incorporación opcional de estudos de lingua e literatura galegas na Licenciatura de Filosofía e Letras.
  • O profesor Ricardo Carballo Calero é o autor da gramática máis importante ata o momento “Gramática elemental del galego común”.
  • A comezos dos 70 a RAG asume a labor da codificación do idioma ao publicar os primeiros códigos normativos.

O galego a finais do século XX e comezos do XXI: características lingüísticas fundamentais. Contexto histórico e situación sociolingüística (Tema 6)

Contexto histórico e situación sociolingüística

O final do s. XX o rural ten moito peso demográfico na sociedade galega (60%).

A substitución do galego polo castelán continúa imparable e cada vez máis forte nas vilas. A pesar diso, o galego segue sendo a lingua maioritaria no rural.

A transición demográfica coincide coas voces de alerta de perigo de desaparición da lingua propia. En contraposición coa chegada da democracia hai unha introdución do galego en ámbitos reservados ó castelán: ensino, administración...

En Galicia a política lingüística é de baixa intensidade e non existiu unha verdadeira vontade política para falar o galego.

Coa aprobación da Constitución Española de 1978 nace o Estado das Autonomías: 1981 Estatuto de Autonomía para Galicia (recoñecemento do galego como lingua propia e cooficial).

Co fin de levar a cabo esta disposición: aprobación da Lei de Normalización Lingüística (1983).

O organismo encargado da normalización era a Dirección Xeral de Política Lingüística.

2004: aprobación do Plan Xeral de Normalización da Lingua Galega: primeiro cambio foi que a Dirección Xeral quedara convertida en Secretaría Xeral e pasou a depender da Presidencia.

A introdución do galego no ensino e a correspondente necesidade de materiais: creación de novas editoriais (Xerais...) e a consolidación das xa existentes.

Único diario en galego, Galicia Hoxe, é gratuíto de luns a venres.

O feito máis importante nos medios de comunicación foi a creación da CRTVG.

A TV e radio galegas comezan a emitir para promover o uso do galego e para desfacer os prexuízos cara o galego.

Características lingüísticas fundamentais

• 1982: Normas ortográficas do idioma galego, recoñecidas pola Xunta como oficiais.
• Lei de Normalización Lingüística (1983) converte a RAG na autoridade en cuestións normativas.
• ILG elaborou o “Vocabulario ortográfico da lingua galega”.
• Despois publícanse manuais ortográficos e de dúbidas, correctores ortográficos, dicionarios monolingües...
• As normas de 1982 foron reformadas en 1995 e 2003 dando como resultado a “normativa de concordia” vixente na actualidade.