Dinámicas Económicas Globales: 1820-1914 - Un Análisis Detallado

Dinámicas Económicas Globales: 1820-1914

2.1. La Expansión de las Relaciones Económicas Internacionales hasta la Primera Guerra Mundial y sus Causas

Entre los factores que impulsaron el crecimiento de las Relaciones Económicas Internacionales (REI) desde las primeras décadas del siglo XIX hasta la Primera Guerra Mundial, destacan:

• El progreso tecnológico.
• La acumulación de capital físico y humano.
• Los cambios demográficos y el aumento de la oferta de fuerza de trabajo.
• Los cambios institucionales y la expansión del liberalismo económico.
• El creciente aprovechamiento de los recursos naturales.
• El aumento de la renta de amplias capas de la población y cambios en la estructura del gasto.
• El colonialismo.
• Los avances en los transportes y en las comunicaciones.

El Progreso Tecnológico

La nueva tecnología que emergió con la 1ª Revolución Industrial y durante su proceso de difusión requería:

• Amplia variedad y grandes cantidades de recursos para utilizarlos como inputs de los nuevos procesos.
• Un mercado en expansión para los productos elaborados.

Los primeros países industrializados (con la excepción de EE.UU.) no disponían dentro de sus fronteras ni de los recursos ni de los mercados que la expansión de la industrialización precisaba, orientándose con creciente intensidad hacia el exterior.

El progreso técnico no afectó solo a la industria, sino que fue también muy importante en otros sectores: agricultura, transporte, comunicaciones, sector financiero...

Los sectores más innovadores:

• Hasta 1870: téxtil, siderurgia y vapor como fuente de energía.
• A partir de 1870: maquinaria, herramientas, sector eléctrico y químico.

La materialización del progreso técnico:

Se materializa principalmente a través de la inversión y se manifiesta en:

• Nuevos bienes en el mercado mundial: material ferroviario, barcos de vapor, productos de acero, maquinaria cada vez más diversa...
• Bienes tradicionales producidos a mayor escala y de forma más eficiente.

Efectos:

• Para algunos autores, el progreso técnico es el factor más relevante del crecimiento económico moderno.
• Sus efectos se difunden a lo largo de todo el proceso de producción.
• Aumenta la calidad del capital humano y de los recursos naturales.
• Contribuye a la difusión de la Revolución Industrial y acelera la generación de tecnología.
• Aumento en la capacidad innovadora mundial.
• Aumento y diversificación geográfica del comercio mundial.

Cambios en la percepción de la importancia del progreso tecnológico.

Cambios en la organización para su creación: de los inventores individuales a la creación de una estructura institucional en la procura de creación sistemática del progreso (I+D+I).

Repercusiones no uniformes:

• Por sectores (el caso de los servicios).
• Por áreas geográficas.

La Acumulación de Capital Físico y Humano

Acumulación de Capital Físico:

El capital físico incluye activos tangibles utilizados en la producción (infraestructuras, maquinaria, herramientas, etc.). Se distingue entre capital residencial (viviendas) y no residencial (más relevante para el crecimiento económico).

Tendencia:

• Aumento progresivo de las existencias de capital físico por trabajador a lo largo del tiempo.
• Países como EE.UU. y Alemania lideran la acumulación de capital no residencial, reflejando su capacidad industrial y económica.
• Japón, a partir de 1950, muestra un crecimiento acelerado en la acumulación de capital físico, reflejando su industrialización tras la Segunda Guerra Mundial.

Acumulación de Capital Humano:

El capital humano se refiere a la educación y formación de la población trabajadora, medido por los años promedio de escolarización.

Tendencia:

• Incremento en los años de educación formal desde 1913 hasta finales del siglo XX, particularmente en países avanzados como EE.UU., Alemania y Japón.
• Los esfuerzos estatales fueron clave para universalizar la educación primaria y expandir la secundaria y superior.
• Japón, por ejemplo, pasó de 5,1 años promedio en 1913 a 11,66 en 1989, mostrando un avance significativo en educación y desarrollo económico.

Ambas acumulaciones (física y humana) fueron factores cruciales para impulsar el crecimiento económico y la primera globalización antes de la Primera Guerra Mundial.

Capital físico:

• No residencial (considerado el más relevante para explicar el crecimiento económico).
• Residencial.
• Existencias.

Capital humano:

• Medida simple: evolución de los años de educación en los distintos países.
• Importante esfuerzo de los Estados en aumentar la formación de sus habitantes.
• Calidad del capital humano y reparto más uniforme (universalización del ensino primario e secundario) : Nos países avanzados; calidade e uniformidade do capital humano son maiores.

Cambio Demográfico y Aumento de la Oferta de Trabajo

El crecimiento de la población:

• Algunos datos.
• Diferencias regionales.
• Principales impulsos al crecimiento según las regiones.

Disponibilidad de mano de obra:

• Aumento de la mano de obra, dificultades para su absorción y cambios en el sistema productivo.
• Cambios en la participación proporcional entre los distintos grupos de edad.
• Cambios en las condiciones y en el tiempo de trabajo (nº horas).

Crecimiento Mundial:

La población mundial pasó de 1.067 millones (1820) a 5.257 millones (1990), con Asia liderando en número, aunque redujo su peso relativo. Europa y los países de inmigración europea crecieron rápidamente en el siglo XIX.

Países Poblados:

India y China concentran el 35 % de la población mundial (2000-2021). Países emergentes como Nigeria crecieron rápidamente, mientras que otros, como Rusia, afrontaron declives.

Mano de Obra:

El aumento demográfico aportó más trabajadores, pero hubo dificultades para absorberlo, impulsando migraciones y cambios en el sistema productivo.

El crecimiento demográfico fue clave para expandir la economía y los mercados globales.

Cambios Institucionales

El papel de los gobiernos centrales y otras instituciones. Cambios sociales e institucionales.

Medidas de política interior:

• Sistemas legales.
• Sistemas fiscales (ingresos y gastos).

Medidas de política internacional:

• Diplomacia.
• Cambios en la política comercial (predominaron las etapas de avance en la liberalización no solo en el comercio, también en los flujos de capital y trabajo).
• Sistemas monetarios.

Los Recursos Naturales

La evolución de los recursos:

• Tierras de cultivo.
• Minerales.
• Fuentes de energía.

Recursos totales y recursos per cápita.

Las perspectivas:

• Cambios en el uso y la gestión de los recursos.
• Innovación y efectos sobre los recursos.
• Grupos de presión.
• Posiciones de distintos autores.

Aumento de la Renta y Cambios en la Estructura del Gasto

En los siglos XIX-XXI se produjeron importantes cambios en la renta y en la estructura de la producción, del gasto y del empleo:

• De los ingresos concentrados en las clases altas al ascenso de las clases medias.
• Del consumo centrado en alimentos y vestido a un consumo muy variado, complejo y cambiante (nuevos productos).

A principios del siglo XIX, alimentos y vestido suponían cerca del 70% del consumo privado. A finales del siglo XX: alimentos y vestido suponían alrededor del 25% del consumo privado.

Los cambios en las pautas de demanda y la estructura del gasto llevaron a cambios en la oferta y estos a cambios en la estructura del empleo.

Los cambios en la productividad también incidieron sobre el empleo y afectaron a las ventajas comparativas entre países y las relaciones internacionales.

Profundos cambios en el peso de los distintos sectores productivos (en función de la dotación de recursos esto también afectó a las relaciones internacionales).

Colonialismo

El colonialismo abrió enormes posibilidades para el crecimiento del comercio y de los flujos de capital y trabajo.

Debate sobre beneficios y perjuicios y sobre qué fue causa y qué fue efecto.

Debate sobre los efectos del colonialismo sobre el crecimiento de los países colonizados y de los colonizadores.

La importancia de los sistemas institucionales existentes en los territorios colonizados (afectó a la forma de colonización y también a los resultados).

La evolución desde un capitalismo monopolista comercial hacia un imperialismo impulsor del libre comercio.

Avances en los Transportes y en las Comunicaciones

En 1800 el transporte dependía aún de los músculos humanos, animales de carga y el viento para la navegación.

A lo largo del XIX se produjeron importantes avances en el transporte, entre los que destacan:

• La aplicación del vapor al transporte acuático.
• La construcción del FFCC.

En las primeras fases los nuevos medios de transporte complementan a los tradicionales. En una segunda etapa compiten e intentan substituírlos e desprazalos.

Tres grandes etapas:

• 1800-1830: era de las carreteras y los canales navegables:
• Construcción de nuevas carreteras y mejora de las existentes.
• Navegabilidad de tramos de ríos y canales.
• Algunos problemas.
• Primeros FFCC mineros: tirados por caballos o máquinas fijas.
• 1830-1869: era de los ferrocarriles y los paquebotes.
• 1869-1914: era de las transcontinentales y se impone el vapor en el transporte marítimo a larga distancia.

1830-1869: era de los ferrocarriles y los paquebotes:

Las ventajas de Gran Bretaña y Europa para su arranque:

• Tecnología, Capital, Densidad demográfica,..

Fuera de Europa el desarrollo más rápido se dio en Norteamérica favorecido por:

• Inmigración, Entrada de capital, Grandes distancias, Ausencia de fronteras políticas.

Otras regiones del mundo: más tardío, más lento su desarrollo.

1830-1869: era de los ferrocarriles y los paquebotes:

El barco de vapor arrancó aproximadamente al mismo tiempo que el FFCC pero tardó más en imponerse.

Los problemas y dificultades de los vapores y la pervivencia de la vela durante gran parte del XIX.

La hélice, casco de hierro: mayor velocidad, seguridad y capacidad de carga.

La apertura del Canal de Suez (1869): nuevo impulso para el vapor.

1870-1914: vapores en el transporte marítimo a larga distancia y transcontinentales.

Década de 1880 nuevos avances en los vapores:

• Motores compuestos (menos carbón).
• Cascos de acero en sustitución de los de hierro (más ligeros mayor capacidad de transporte).

Tras los avances del último cuarto del siglo XIX:

• La tonelaje media de los buques de vela cayó y de los vapores se multiplicó por alrededor de 5 en el mundo.
• También se obtuvieron aumentos en la velocidad media (si bien más lentamente).

Efectos de estos avances:

• Mayor oferta y demanda de transporte.
• Caída de los precios de transporte: principales etapas.
• Los transportes permitieron la creación de una economía mundial.
• Dotación de transporte muy desigual según las áreas del mundo.

En el transporte marítimo internacional el R. Unido lideró hasta la Primera Guerra Mundial.

Ese liderazgo estuvo acompañado y favorecido por su dominio en la construcción naval.

No obstante, desde las últimas décadas del siglo XIX, tanto su peso en la construcción naval como su dominio en el transporte marítimo fueron a menos por varias razones, entre las que destacan:

• Aumento de la competencia de otros países: Alemania, Noruega, Estados Unidos…
• La progresiva sustitución de carbón por petróleo (benefició más a los competidores).
• El impacto de la Primera Guerra Mundial y de la evolución económica británica en la posguerra.

Las comunicaciones:

La importancia del telégrafo:

• Primeras líneas en Europa y Estados Unidos (década de 1840).
• 1850: unión por cable submarino de Francia e Inglaterra.
• 1866: primer cable transoceánico Europa-Estados Unidos.
• 1874: conexión con Latinoamérica Londres centro de comunicación mundial.

Otras fuerzas que impulsan las relaciones internacionales:

• Unión telegráfica internacional (1865).
• Unión postal universal (1875).
• Francés para la lenguaje postal.
• Inglés para el comercio mundial.
• Acuerdos para regulación de tráfico en alta mar.
• Tratado de medidas (1875).
• Acordos sobre patentes y propiedad literaria (años 1880).

2.2. La Primera Globalización Económica bajo el Liderazgo Europeo

En el análisis de los cambios de liderazgo se hace hincapié en las transformaciones de la producción e institucionales y en las mejoras en la productividad, bases fundamentales del liderazgo.

Entre Asia y el Mediterráneo:

• El dinamismo alrededor del Adriático y en las áreas del Báltico y el Mar del Norte (S.XV).
• España y Portugal (S. XVI).

El creciente protagonismo de los territorios de la faixa atlántica:

• Holanda (S. XVII-XVIII).
• Gran Bretaña (S. XVIII-XIX).

Del liderazgo europeo al norteamericano (finais S. XIX-S. XX).

Los Cambios en el Liderazgo Económico

A finales del S. XV las transformaciones en algunas economías europeas y el crecimiento estaban arrastrando el liderazgo desde Asia cada vez más hacia Europa. Destacaban especialmente:

• Norte de Italia (redes comerciales de las ciudades del Adriático y del Mediterráneo con Oriente Próximo y Asia).
• Gran área del Báltico y el Mar del Norte (donde sobresalían algunas ciudades de las actuales Alemania y Bélgica).

Durante el S. XVI el liderazgo lo ostentaban España y Portugal:

La posición destacada se asentaba fundamentalmente:

• En la colonización en América.
• En los monopolios comerciales.
• En el papel de intermediarios en los flujos entre los territorios colonizados y los restantes países europeos.

Debilidades:

• Los beneficios de la colonización se aprovecharon en muy baja medida para realizar transformaciones productivas que dinamizasen la economía de las metrópolis.
• Mientras tanto en los países del norte de Europa sí se estaban produciendo transformaciones que les permitirían absorber grande parte de los recursos (productos, capital, metales, ...) que llegaban a la Península Ibérica e irlle restando relevancia a los países ibéricos.

Transformaciones en Holanda en el S. XVI:

• Cambios agrarios=>excedentes=> crecimiento de la población.
• Los cambios agrarios favorecieron la especialización productiva y con ella: Mayor crecimiento de la población en los núcleos urbanos que en los rurales y avances substanciales en la producción artesanal-industrial y en el comercio.
• Algunos de los grupos más emprendedores se desplazaron de Amberes a Amsterdam.

Holanda resultó también beneficiada de que el comercio mundial se esté desplazando hacia el Atlántico.

Los cambios internos y los factores externos favorables llevaron a Holanda por una senda de dinamismo.

A finales del siglo XVII Holanda era el líder mundial en renta per cápita.

Estructura productiva avanzada:

• Población dedicada a agricultura menor que en otros países (aprox. 40%) y agricultura especializada.
• El grado de urbanización mayor de Europa.
• Sector servicios muy desarrollado para la época (banca, seguros, navegación, almacenaje,..).
• Producción artesanal bastante diversificada y especializada.
• Energía barata (carbón vegetal).
• Boa rede de canais para transporte interno.

Otros factores que dieron ventaja a Holanda:

• Pasado feudal poco arraigado. Instituciones modernas favorecedoras para la creación de empresas capitalistas.
• Terra en propiedade ou contratos de arrendamento favorables para a explotación capitalista.
• La burguesía urbana tenía mayor poder político que en otros países.
• La actividad urbana no estaba sometida a restriccións gremiais.
• Localización xeográfica e dotación de ríos e canais favorables.
• Amsterdam porto franco (beneficios das políticas mercantilistas que imperaban no mundo).

El retroceso (en términos relativos) de Holanda en el S. XVIII:

• Conflitos con Francia e G. Bretaña Perda de privilexios comerciais.
• Menor crecemento demográfico e menos atractivo para a inmigración.
• Certo retroceso na urbanización e aumento de peso da agricultura (en ocupación e na relación produto agrario/PNB).
• Lixeira redución da especialización agraria (diminuíron as importacións de produtos agrarios e aumentaron as exportacións).
• Aumento da pobreza e do paro nas zonas industriais das cidades.
• Nun sentido positivo, os servizos continúan tendo un papel destacado e manteñen elevadas taxas de investimento.
• Algúns autores consideran que la sobrevaloración de la moneda les causó prexuízo e contribuiu ao declive.

Ascenso británico en paralelo al retroceso holandés en el S. XVIII:

Xa dende o S. XVII varios economistas británicos defendían a posta en práctica do modelo holandés en G. Bretaña (institucións, tecnoloxía, especialización internacional,...).

No S. XVIII na práctica o crecemento británico imita moitos aspectos do modelo holandés.

Las grandes ventajas de G. Bretaña:

• Instituciones favorables a la modernización.
• Favorable localización xeográfica para el transporte marítimo y el comercio internacional.
• Abundancia de energía: carbón mineral.
• Acumulación de progreso técnico y aplicación práctica a elevada escala del mismo en los sectores algodoeiro y siderúrxico.
• Sector servicios muy desarrollado.

El claro liderazgo británico en el S. XIX:

G. Bretaña progresó hasta dominar el comercio mundial.

Los resultados de las guerras entre G. Bretaña y Holanda permitíronlle a aquella facerse con privilexios comerciales, que perdeu Holanda.

Longa experiencia dos comerciantes británicos no comercio de téxtiles e materias primas (coa India, Oriente próximo, sur de Europa, ...).

La ventaja mercantil contribuyó a acelerar el progreso técnico y a convertelo nun proceso acumulativo que se mantivo a longo prazo e que maximizaba los beneficios en su aplicación práctica.

Últimas décadas del S. XIX: el camino hacia la pérdida del liderazgo:

Dificultades para encaixar a Segunda Revolución Tecnolóxica: estancamento (1870-1899) e caída (1900-1913) da produtividade total de factores:

• Difusión da industrialización e aumento da competencia internacional.
• Lenta difusión da 2ª RT e empeoramento da B. Pagamentos.

Para algúns autores tivo un papel importante no declive la sobrevaloración de la libra, xa que isto levou:

• Elevado investimento no exterior, parte do cal podería ter sido investido no país.
• Saída de elevados continxentes de poboación (emigración de xente nova e emprendedora).

Outros autores poñen o acento noutros factores como:

• El elevado peso de los servicios.
• El sistema educativo británico.
• La forma de organización empresarial (axeitada para la 1ª RI pero no para la 2ª RT).

Se trata de un declive relativo: otros países crecen más rápido (EE.UU., Alemaña,...).

Dentro de Europa sigue teniendo un fuerte liderazgo hasta la Segunda Guerra Mundial.

El S. XX y el liderazgo de los Estados Unidos de América:

Á altura de 1890 en términos económicos Estados Unidos era xa o líder mundial.

Las principales ventajas:

• El esfuerzo en inversión de capital físico triplicaba al británico.
• Elevada especialización produtiva e elevado ritmo de adopción do cambio tecnolóxico.
• El enorme esfuerzo en investigación y creación de capital humano por parte de las instituciones (cesión de terras, financiar departamentos de investigación nas universidades, captar “cerebros”,...).
• Favorable dotación de recursos naturales (abundantes y diversos).
• El nivel de desenvolvemento acadado na rede de transportes a finais do S. XIX permitíalle: Aproveitar moi ben os recursos dispoñibles no país e tirar partido dun enorme potencial de demanda no mercado interno (en parte favorecido pola chegada previa de inmigrantes e de capital).

Diferencias entre el Liderazgo Británico del S.XIX y el Liderazgo de Estados Unidos en el S.XX

Liderazgo británico:

• Paso de la producción artesanal a la producción industrial (cambio en la oferta).
• Desenvolvemento asentado sobre todo na ampliación de mercados internacionales.
• Forte investimento no exterior.
• Limitada intervención del Estado.
• País con emigración neta.

Liderazgo estadounidense:

• La innovación buscó no solo mejoras en la producción sino en la creación de demanda modificación de las pautas de consumo(créditos al consumo,publicidade, investigación de mercados…).
• El investimento no exterior significa poco dentro del total y fue un importante receptor de capital exterior.
• Intervención del Estado mayor que en G. Bretaña.
• Las 2 guerras mundiales ayudaron a fortalecer el liderazgo americano.
• La inmigración contribuyó a reforzar el liderazgo.

2.3. La Evolución del Comercio Internacional 1820-1914

El período 1800-1914 se caracteriza por:

• Elevadas tasas de crecimiento del comercio internacional: Entre 1800 e 1914 o valor per cápita do comercio multiplicouse por 25 e as maiores taxas de crecemento rexístranse na etapa 1840-1870.
• El crecimiento del comercio internacional fue muy superior al del producto mundial durante ese período: Entre 1800 e 1914 o valor per cápita do produto mundial multiplicouse por 2,2.
• Como resultado de lo anterior, el grado de abertura de las economías mundiales aumentó mucho.

El elevado crecimiento del comercio se explica principalmente por:

• La participación de un número de países cada vez mayor en la red de comercio mundial.
• El avance tecnológico y la acumulación de capital: transportes y comunicaciones, beneficios de los grupos burgueses (investimento exterior, comercio,...).
• El creciente interese/necesidade en participar no comercio que acompaño ao proceso de difusión da industrialización.
• Crecimiento demográfico mundial y aumento de la renta real.
• Dispoñibilidade e posibilidades de aproveitamento crecente de recursos naturales.
• Los cambios de tipo institucional: políticas comerciales, fiscales…

La distribución geográfica del comercio mundial:

• En este período Europa dominaba el comercio mundial.
• Gran parte del comercio era intraeuropeo (representaba aún en 1913 alrededor del 40% del comercio total del mundo).
• Otra parte destacada se producía entre países europeos y territorios coloniales o excoloniais (a donde emigraran moitos europeos).
• Dentro de Europa el Reino Unido tiene un papel destacado.
• El crecimiento demográfico y el proceso de industrialización provocaron cambios en el patrón de comercio: Esos cambios fueron más acentuados dende a década de 1870.
• Un trazo que se acentúa, ao longo do período es la fuerte dependencia de los países de fuera de Europa con respecto a Europa: Esto es más claro no referente a sus exportaciones al mercado europeo.
• Las diferencias entre el patrón de comercio británico y el de otras economías europeas.

Distribución regional del comercio mundial, 1876-1913:

La distribución regional del comercio mundial entre 1876 y 1913 amosan la evolución de las exportaciones, importaciones y el comercio total por regiones. Los datos salientan que:

• Europa (incluyendo Rusia) dominaba el comercio mundial, representando alrededor del 66,9% del comercio total en 1876-1880 y descendiendo a 62% en 1913. La mayor parte de este comercio era intraeuropeo.
• Norteamérica incrementó su participación, pasando del 9,5% al 13,2%, debido al crecimiento económico e industrialización.
• Latinoamérica también aumentó su relevancia, subiendo del 5,4% al 7,6%, gracias a la exportación de materias primas hacia Europa.
• Asia y África mantuvieron una contribución modesta, con un ligero aumento en el caso de África (del 1,9% al 3,7%).
• Oceanía redujo su participación (del 3,4% al 2,2%).

Estas cifras reflicten un comercio mundial dominado por Europa e influenciado polos procesos de industrialización, crecemento demográfico e cambios nos patróns comerciais.

La Evolución del Comercio Internacional 1820-1914

La estructura interna del comercio mundial:

A pesar de la importancia del proceso de industrialización y de su influencia sobre el comercio, los productos primarios mantuvieron una participación destacada en el comercio mundial a lo largo de todo el siglo XIX:

• Dominantes en los países subdesarrollados.
• Importantes en los países desarrollados.

Productos Primarios 1876-1913

:Durante o período 1876-1913, os produtos primarios mantiveron unha participación destacada no comercio mundial, representando ao redor do 63-64% das transaccións. Esta proporción reflicte a importancia da exportación de materias primas desde países menos industrializados cara a economías desenvolvidas. Nos países industrializados, os produtos manufacturados gañaron relevancia a medida que avanzaba a industrialización, aínda que os produtos primarios seguían sendo importantes.En termos rexionais, Europa e Norteamérica concentraban a exportación de manufacturas, mentres que Asia, África e América Latina estaban máis enfocadas na exportación de recursos naturais. Este modelo evidencia a dependencia económica das rexións periféricas cara aos mercados europeos e o forte desequilibrio nos fluxos comerciais globais.Os produtos primarios no comercio mundial:A importancia da demanda europea.Os cambios nas orixes e na participación das importacións:Antes de 1870: países europeos retardados na industrialización;Despois de 1870: entrada masiva de produtos primarios do ultramar.No período 1876-1913:A participación británica reduciuse considerablemente;A participación de Europa continental e Norteamérica aumentou;A participación dos países subdesenvolvidos aumentou.No último cuarto do século XIX os principais exportadores de produtos primarios eran:Os países subdesenvolvidos do ultramar;Tamén países desenvolvidos como Estados Unidos e Canadá: os volumes e valores aumentaron, a participación relativa dos produtos primarios mantívose bastante estable nestes 2 países.Nesa etapa a participación dos produtos primarios no comercio:Aumentou nalgúns países europeos desenvolvidos (un dos casos máis claros R. Unido);Foi moi flutuante, tendendo a descender nas demais rexións, tanto desenvolvidas como subdesenvolvidas (Asia, África,...).Os produtos manufacturados:A exportación de manufacturas estivo dominada durante o século XIX polos países desenvolvidos:Entre 1870 e 1913 as exportacións europeas de manufacturas multiplicáronse por 2 e as norteamericanas por 4;Cambios na composición interna das exportacións industriais ao longo do século XIX:  O dominio dos téxtiles, e, en menor medida dos produtos siderúrxicos na etapa 1820- 1870  e a diversificación no comercio de manufacturas e o proceso de difusión da industrialización.Cambios na participación xeográfica no comercio de manufacturas:O aumento da participación norteamericana;

A diminución da participación británica;A estabilidade na participación de Europa occidental;O aumento da relevancia de Xapón, que acaparaba a maior parte da participación asiática no comercio de manufacturas.2.4. As políticas comerciais 1820-1914: Librecambio e protecion na España liberal. O século XIX en España caracterizouse pola consolidación do liberalismo en diversos ámbitos, incluíndo a política, a economía, a ideoloxía e a cultura, aínda que atopou resistencia do Antigo Réxime. No ámbito económico, a transición cara ao liberalismo desenvolveuse mediante reformas clave como a eliminación de restricións ao comercio, a creación dun mercado nacional, a modernización fiscal coa reforma Mon-Santillán de 1845 e a regulación da liberdade de empresa e contratación.A liberalización do comercio interior avanzou grazas a melloras tecnolóxicas, como o ferrocarril, mentres que a apertura do comercio exterior afrontou maiores dificultades, comezando con medidas proteccionistas e avanzando cara ao libre comercio co Arancel Figuerola durante o Sexenio Democrático. Estas reformas reflectiron un interese crecente por reducir a intervención estatal e fomentar a competencia, consolidando o marco liberal na economía.Porén, cara a finais do século XIX, a crise agraria impulsou un xiro proteccionista que rompeu con décadas de liberalización, especialmente no comercio exterior. Este cambio foi o preludio dunha crecente intervención estatal na economía, consolidada a comezos do século XX co programa de Maura en 1907 e culminada durante a ditadura de Primo de Rivera, marcando o fin do predominio do liberalismo económico. Este proceso analízase no contexto das distintas etapas do comercio exterior, dende o prohibicionismo inicial, pasando polo libre cambio, ata o posterior proteccionismo. A cuestion do prohibicionismo.En 1820, Canga Argüelles, Secretario de Estado de Facenda no goberno do Trienio Liberal, presentou nas Cortes un informe crítico co prohibicionismo comercial. Defendeu que a liberdade no comercio exterior incrementaría tanto os intercambios como os ingresos fiscais. Este posicionamento reflectía o ideario liberal da época, pero poucos meses despois sancionou o Sistema General de Aduanas de la Monarquía Española, un arancel que ampliaba o prohibicionismo existente, lexitimándoo desde unha perspectiva política.Esta contradición xustificouse pola crítica situación económica do momento: a perda das colonias americanas reduciu drasticamente o comercio colonial, mentres a agricultura afrontaba unha prolongada caída de prezos. O prohibicionismo buscaba mitigar a crise protexendo as rendas agrarias e apoiando sectores estratéxicos como o téxtil, con medidas que atraían o apoio de agricultores e industriais urbanos ao réxime liberal.O novo arancel de 1820 incluía melloras técnicas como a actualización de partidas ou a eliminación de aduanas interiores. Porén, tamén introduciu 675 prohibicións fronte ás menos de 200 do século XVIII, consolidando un sistema altamente restritivo. Este endurecemento tivo repercusións negativas no comercio, na modernización económica e na recadación fiscal, ao tempo que incrementaba o contrabando e os gastos para combatelo.Nas décadas seguintes, o prohibicionismo centrou un intenso debate entre os seus defensores e os partidarios do librecambio. En Cataluña, organismos como a Xunta de Comercio e a Comisión de Fábricas apoiaron o prohibicionismo como base para o desenvolvemento industrial, destacando figuras como Juan Valle e Eudaldo Jaumandreu. No bando contrario, economistas liberais como Canga Argüelles, Flórez Estrada e Figuerola argumentaron a favor dun comercio máis libre, publicando numerosos textos nas décadas de 1820 a 1840.Tras a caída do Trienio Liberal e o retorno do absolutismo, a política prohibicionista continuou, aínda que se fixeron excepcións, como licenzas de importación de produtos téxtiles. Porén, estas flexibilizacións desapareceron cara a 1832, marcando o punto álxido do prohibicionismo. Co ascenso de novas ideas liberais despois da morte de Fernando VII, comezou un proceso de reformas arancelarias.En 1841, durante a rexencia de Espartero, aprobouse un arancel que reduciu parcialmente as prohibicións, aínda que deixou fóra produtos clave como o cereal e os algodóns. Este cambio representou un paso cara á liberalización comercial, un proceso que se intensificou nos anos seguintes. O contexto internacional tamén influíu: en 1846, Gran Bretaña eliminou as leis sobre cereais, impulsando o librecambio en Europa.En España, o Arancel de 1849, promovido por Alejandro Mon, reduciu significativamente as prohibicións, rompendo o prohibicionismo algodonero, agás nas calidades estratéxicas para a industria catalá. Figuerola eloxiou esta reforma como un avance cara ao librecambio, aínda que recoñeceu as súas limitacións.Este proceso culminou en 1869 coa reforma arancelaria de Laureano Figuerola, que consolidou o modelo librecambista en España, poñendo fin a décadas de políticas proteccionistas e prohibicionistas. El librecambio en triunfo.Dende os anos corenta do século XIX, o debate económico en España centrouse na disxuntiva entre libre cambio e proteccionismo. Aínda que o libre cambio gozaba de prestixio nos países máis desenvolvidos, como Gran Bretaña, e contaba co respaldo de destacados economistas, o proteccionismo representaba intereses sectoriais específicos, principalmente agrícolas e industriais. Este último, aínda en retirada, mantiña unha presenza relevante, especialmente en rexións como Cataluña.En 1859 fundouse a Asociación para a Reforma dos Aranceis de Aduanas, que promovía o libre cambio e buscaba eliminar as barreiras comerciais.Reuniu a figuras políticas de diversas ideoloxías, desde moderados e progresistas ata demócratas, e o seu activismo creou un clima favorable para a liberalización do comercio. Isto facilitou a aprobación do Arancel Figuerola en 1869, que modernizou a política arancelaria ao eliminar prohibicións, simplificar dereitos e fomentar a apertura do comercio exterior. Porén, o arancel adoptou un enfoque moderado, aplicando un gradualismo que buscaba protexer a industria nacional mentres se adaptaba ás novas condicións.O proteccionismo non desapareceu,

pois estaba respaldado por intereses agrícolas, como os cerealistas, e os algodoneros industriais, que estaban mellor organizados. Estes últimos promoveron asociacións como o Instituto Industrial de Cataluña e o Fomento da Producción Nacional, que defenderon os seus intereses fronte ao avance do libre cambio.A base quinta do Arancel Figuerola establecía reducións graduais de aranceis en 1875, 1878 e 1881, pero a primeira redución foi suspendida en 1875 por razóns políticas. O goberno buscaba congraciarse con sectores cataláns para debilitar o apoio carlista, o que reflectía unha estratexia pragmática no canto dun rexeitamento total ao libre cambio. A pesar disto, o enfoque arancelario foi adaptándose a un contexto internacional máis proteccionista, marcado pola gran depresión dos anos 1870 e o auxe do imperialismo. Neste escenario, os aranceis convertéronse en ferramentas de negociación en acordos comerciais bilaterais.O Arancel de 1877, baixo o goberno de Cánovas del Castillo, introduciu a dobre columna de dereitos, diferenciando entre países con tratados comerciais con España e aqueles sen eles. Este sistema permitiu negociar concesións mutuas, o que resultou en acordos importantes, como o tratado con Francia de 1877 e os posteriores con Gran Bretaña (1885) e outros países. A política comercial española aliñouse así coa tendencia europea de protexer mercados nacionais mentres se negociaban accesos recíprocos.A partir dos anos 1880, o proteccionismo gañou forza. A crise agrícola de finais da década intensificou as demandas de maiores aranceis, logrando unha subida en 1890. Ademais, a derrogación definitiva da base quinta nese ano marcou o fin do gradualismo libre cambista. O libre cambio, que fora central na política económica, quedou relegado, cos seus últimos defensores principalmente entre os republicanos. As asociacións libre cambistas, como a Asociación para a Reforma dos Aranceis, perderon influencia, mentres o pragmatismo arancelario, baseado na reciprocidade e na negociación, definía o rumbo da política comercial española cara finais do século XIX. A reacion protecionista. A crise agrícola de finais do século XIX en España xerou unha forte demanda de protección económica, particularmente entre os produtores de trigo e gando, os cales se viñan a unir a outros grupos industriais como os algodoneros. Estes sectores procuraban aproveitar as oportunidades para crear un sistema proteccionista que favorecese os intereses locais. Pola súa banda, os viticultores defendían acordos comerciais que lles permitiran exportar viño español, especialmente a Francia, que era o principal mercado para o viño. Aínda que existían intereses enfrontados, a clave para a política comercial da época foi a vontade de asegurar a cohesión interna e política do país, nun momento no que as tensións sociais eran crecientes.Na década de 1890, a resposta arancelaria española tivo lugar nun contexto de cambios políticos e económicos, co regreso de Cánovas del Castillo ao poder e a chegada ao goberno dos liberal-conservadores. Este cambio político desembocou nun viraxe proteccionista en dúas fases principais. A primeira fase foi en 1890, cando se aumentaron os dereitos arancelarios sobre cereais, carnes e gando, como resposta á crise agrícola. Isto representaba unha defensa firme fronte ás dificultades no sector primario. Ademais, se derogou a base quinta, unha medida que tamén favorecía a política proteccionista.A segunda fase do viraxe proteccionista desenvolveuse en torno ao viño, debido ao conflito comercial co goberno francés. En 1891, Francia denunciou o tratado comercial de 1882, introducindo un novo arancel proteccionista chamado “Meline” que aumentaba considerablemente os impostos sobre o viño español. Isto supuxo un perigo para as exportacións, xa que o viño español representaba unha parte importante do mercado agrícola español. O arancel francés pasaba de 2 francos por hectolitro a 14,8 ou incluso 19,8 dependendo das condicións do acordo, o que supuña un incremento significativo para o prezo do viño español.Para contrarrestar esta situación, o goberno español respondeu rapidamente co Arancel de 31 de decembro de 1891, que elevaba os dereitos sobre produtos industriais como resposta ao arancel francés, co obxectivo de inducir a negociación. Sen embargo, a resistencia francesa impediu que se alcanzara un acordo satisfactorio. Esta situación derivou en que España mantivese as tarifas elevadas, favorecendo a industria nacional e consolidando un proteccionismo forzado polas circunstancias. A pesar das críticas dos librecambistas, as políticas proteccionistas se consolidaron como a norma en España, sen que os intereses opostos puidesen prevalecer de forma significativa.A volta dos liberais ao poder a finais de 1892, coa nomeación de Gamazo como ministro de Facenda, certificou o consenso entre as forzas políticas en favor do proteccionismo agrícola, sobre todo no contexto da recente adopción do sufragio universal masculino, que implicaba a inclusión dunha gran parte da poboación no proceso político. Isto reforzou a necesidade dunha política comercial que mantivera a cohesión social e económica, cun enfoque particular na agricultura, que seguía representando unha parte fundamental da economía española da época.Cánovas del Castillo, unha figura central neste proceso, tivo un enfoque pragmático no que respecta á política comercial. O seu pensamento económico, especialmente no que respecta ao proteccionismo, consideraba que o Estado debía interpretar e defender os intereses económicos da nación. No seu modelo, a libre concorrencia non era un principio intocable, e o Estado debía intervir para protexer certos sectores fronte á competencia externa, sempre que iso favorecese o benestar colectivo. Para Cánovas, a supervivencia económica da nación era fundamental, e o proteccionismo podía ser a resposta necesaria para evitar que as crises agrícolas levaran á emigración masiva dos agricultores.Este modelo proteccionista non se limitaba só á agricultura, senón que tamén incluía políticas para fomentar a industria nacional e garantir mercados exteriores para as exportacións. A negociación de tratados comerciais, en lugar de ser vista como unha restrición ao proteccionismo, foi vista como unha forma de protexer aos

exportadores de viño e outros produtos agrícolas. A través de acordos comerciais,España buscaba un equilibrio entre a protección interna e as necesidades do comercio exterior.A crise agrícola do final dos anos 80 afectou profundamente á economía española, e Cánovas diagnosticou correctamente que a única saída viable era un aumento dos aranceis como resposta a un sistema de competencia desleal que viña de países de fora. A pesar de que esta política non melloraba directamente a competitividade dos produtos españoles, considerábase unha solución urxente que permitía atenuar a crise sen que supuxese un grave impacto para as finanzas do Estado.O viraxe proteccionista consolidado entre 1890 e 1892 fixo que a política comercial española se orientase claramente cara a un modelo proteccionista, que perdurou durante décadas. Pola súa parte, os principais beneficiarios foron os industriais do téxtil e metal, así como os agricultores cerealistas, mentres que os exportadores agrícolas sufriron as consecuencias do aumento dos custos de produción e da falta de acceso a mercados internacionais.Finalmente, a política proteccionista adoptada en España non foi un fenómeno illado, senón que se desenvolveu no contexto dunha tendencia internacional máis ampla cara ao proteccionismo, especialmente en países como Francia, Alemaña e Estados Unidos. A Primeira Guerra Mundial e a crise dos anos 30 reforzaron este rumbo proteccionista, que seguiu sendo a característica predominante da política comercial española ata ben entrada a Guerra Civil. O modelo proteccionista tamén se mantivo estabilizado a través de sucesivas reformas arancelarias en 1906 e 1922, adaptándose ás novas realidades do comercio internacional, pero sempre mantendo un sesgo proteccionista claro.2.5. Os fluxos migratorios internacionais 1820-1914.A emigración europea a ultramar:No período 1820-1914 entre 45 e 60 millóns de europeos emigraron ao Novo Mundo;Saídas dende unha Europa abundante en mao de obra e escasa en recursos naturais cara territorios con abundancia de recursos e escaseza de mao de obra;A emigración europea (libre) cara América superou por primeira vez á emigración africana (escrava) na década de 1840;A diminución do tempo de viaxe e dos custes da pasaxe contribuíron a acelerar a emigración na segunda metade do s. XIX.A emigración europea foi aumentando ao longo do século XIX e a emigración foi especialmente intensa entre 1880 e 1914.Cambios nas orixes dos emigrantes:Ata o último cuarto do s. XIX: R. Unido, Alemaña, países escandinavos e noroeste de Europa;No último cuarto do s. XIX: sur e leste de Europa : Dende a década de 1880 despuntan Italia, España e Portugal  e a partir da década de 1890: forte aumento da austrohúngara, rusa e polaca.Os principais destinos da emigración europea:Estados Unidos: absorbeu arredor do 60% dos europeos que foron para América;Dende a década de 1880 outros destacados: Arxentina, Brasil e Canadá;A distancia dos anteriores: México, Australia, Nova Zelandia, África do Sur.Outros fluxos migratorios importantes:Intraeuropeos:  Italianos cara Francia e Alemaña.   Polacos cara Alemaña do leste, para substituír aos alemáns que marcharan cara o oeste;No novo mundo:  As migracións máis importantes: canadianos cara Estados Unidos. Algúns estudosos das migracións canadianas (como McInnis, 1994) afirman que estes fluxos cara Estados Unidos compensaron a entrada de europeos en Canadá. De ser así, a emigración neta en Canadá sería moi reducida.No último cuarto do século aumentaron os retornos e a emigración “anduriña” adquire máis relevancia a diferenza entre emigración bruta e neta. As taxas de retorno foron moi diferentes por países.As causas/determinantes da emigración: Políticas, Relixiosas e Económicas, estas últimas as máis importantes no XIX:Revolución demográfica e crecemento da poboación. Importante cun retardo de arredor de 20 anos;Cambio tecnolóxico e industrialización. Investigacións recentes atribúenlle menos peso do que inicialmente se outorgou;Avance nos transportes => redución dos custes e tempo das viaxe;As diferenzas salariais. Debate e diferenzas por países;O papel das redes migratorias: información, axuda financeira, apoio…Se afirmamos que as principais causas da emigración foron de natureza económica,Por que os países e rexións máis pobres presentan taxas de emigración menores?;Por que dentro de cada país e rexión os máis pobres presentan taxas de emigración menores sendo os que máis gañarían emigrando?;Por que as taxas de emigración foron tan distintas entre países? : Irlanda ou Noruega (taxas de 50 por mil)  Francia (taxas de 2 por mil);Por que aumentou tanto nalgúns países a emigración a partir de 1880?.As axudas á emigración:Nos países de orixe;Nos países de destino;As axudas da rede de emigrantes;O transporte barato como unha forma indirecta de axuda;Falta boa información acerca das axudas e máis aínda acerca da súa influencia sobre o impulso da emigración.O perfil maioritario do emigrante:Nas primeiras etapas dominaban os emigrantes de orixe rural, que viaxaban en grupos familiares para establecerse no Novo Mundo;Cambios: ao longo da segunda metade do século XIX aumenta a importancia da emigración de orixe urbana e tamén a diversidade profesional dos emigrantes;Para o conxunto da emigración europea entre 1870 e 1919 o perfil dominante era:  Adultos novos (76% do total); Varón (64% en media, 75% en Italia e España); Solteiro;Tratábase de emigrantes con poucas cargas familiares elevadas taxas de participación no mercado laboral;O nivel medio de cualificación foi baixando ao longo do século;O nivel medio de cualificación era máis baixo nos países do sur e do leste de Europa que nos países do noroeste de Europa;Hai numerosas excepcións a ese perfil dominante e as excepcións aumentan a medida que avanza o século.As consecuencias da emigración:Beneficios e custos:Para os países receptores;Para os países emisores.A nivel xeral:A redistribución da poboación sobre o espazo e os seus efectos;O impacto sobre a converxencia internacional e as forzas compensadoras: Cambio técnico,  Acumulación de capital,  Explotación de recursos naturais, Comercio  e Melloras na produtividade.Desde a perspectiva da converxencia:

As investigacións realizadas indican que as migracións tiveron un forte impacto sobre a converxencia salarial e económica dos países participantes. Para autores como O’Rourke, Hatton e Williamson foi probablemente o factor de maior repercusión : Nos mercados internos dos países emisores aumentaron os salarios, melloraron os niveis de vida e diminuíron os niveis de pobreza . Nos mercados dos países receptores tenderon a baixar os salarios reais, aumentou a incidencia da pobreza e reduciuse o nivel de vida dos inmigrantes previos e dos nativos non cualificados;Os niveis de converxencia acadados variaron moito entre países. Para tratar de comprender os diferentes niveis de converxencia salarial Hatton e Williamson analizaron detalladamente casos como os de Irlanda ou os países escandinavos facéndose preguntas sobre:A evolución dos salarios dos nativos e dos emigrantes;O tipo de empregos nos que se ocuparon os emigrantes;O efecto expulsión dos emigrantes sobre os nativos nos mercados de traballo dos países de destino. Entre os resultados que obteñen, non todos concluíntes, figuran:O papel das migracións sobre a converxencia de Irlanda con G. Bretaña e Estados Unidos parece determinante;No caso de Suecia as migracións tiveron menor impacto na rapidísima converxencia do país, que se explica ademais de pola emigración por:  Mellores niveis de alfabetización que outros países , Prezos favorables para as súas exportacións , Dotación de recursos favorable, Creación de comercio, Elevada entrada de capital estranxeiro. Entre os resultados que obteñen, non todos concluíntes, figuran:Os emigrantes tenderon a ocupar postos de traballo menos cualificados que os nativos (tiñan baixa formación);Os emigrantes non ocuparon aqueles sectores de maior crecemento e rendementos, incorporáronse na agricultura, na industria e na construción pero non dentro dos subsectores máis innovadores e intensivos en capital;Os emigrantes desprazaron aos nativos ou emigrantes previos non cualificados pero non a traballadores cualificados (a mao de obra cualificada é complementaria do capital, a non cualificada é substitutiva do capital);As diferenzas nas remuneracións entre traballadores aumentaron.As migracións intercontinentais Europa-Asia:En Rusia asentáronse uns 4 millóns de estranxeiros: austríacos, alemáns, chineses, xaponeses, turcos...As migracións asiáticas e o desenvolvemento tropical:Menor cuantitativamente que a europea. Ao igual que esta, aumentou ao longo do século;En boa parte substituíu á mao de obra escrava, ían as economías de plantación;Acostumaban a saír das súas zonas de orixe con contrato;Principais orixes: India, China, Xapón (esta dende 1870);Principais destinos: Indias Occidentais (Antillas, Bahamas, Mauricio) e Orientais (Sumatra, Java, Borneo), Sudáfrica, América do Sur, Sri Lanka, Taiwan, Corea, Filipinas...2.6. Os movementos de capital ao longo do mundo 1820-1914.Os determinantes do investimento estranxeiro e os factores que impulsan o seu crecemento:Nivel de aforro: acumulación, distribución por grupos sociais;Países dispostos a pedir prestado ou oportunidades de investimento no exterior  ;Incentivos para o investimento nos países prestatarios;Nivel de Desenvolvemento institucional: Institucións políticas e Institucións económicas; o papel do sistema financeiro e o Desenvolvemento de novos instrumentos ;A estrutura da economía internacional e os seus cambios: Dotación de recursos, Dispoñibilidade de mao de obra barata e Complementariedades;O papel da especialización;A influencia da política comercial;As estratexias de influencia política: Imperialismo e Outras formas.O investimento estranxeiro e as súas implicacións para o crecemento económico (O’Rourke & Williamson): Os fluxos internacionais de capital fan desaparecer o nexo entre aforro interno e investimento;Facilitan que as economías pobres invistan máis e teñan maior crecemento;Poden levar a grandes variacións na localización internacional da produción;Poden estimular ou substituír ao comercio;Poden alterar a distribución da renda;Poden incidir na elección do réxime de tipos de cambio:1.A evolución do investimento estranxeiro:O investimento no exterior creceu significativamente, pasando de 420 millóns de libras en 1815-1850 a 9.500 millóns en 1914;Este aumento reflicte a consolidación de Europa como principal exportadora de capital, especialmente a través de Gran Bretaña, Francia e Alemaña.2.A distribución rexional:Europa contribuía co 43% do capital exportado en 1914, seguida de Francia (20%) e Alemaña (13%);As principais rexións receptoras incluían América Latina (19%), Norteamérica (24%) e Asia (16%). A distribución amosa a conexión entre os fluxos de capital e a explotación colonial e de recursos naturais.3.Impacto no desenvolvemento económico:Os fluxos de capital facilitaron o crecemento nas rexións receptoras, mais crearon dependencias significativas. Por exemplo, preto do 50% do stock de capital arxentino e o 20% do australiano pertencían a estranxeiros en 1913;Este capital destinouse principalmente a infraestruturas (transporte e comunicacións) e minería, reflectindo unha aposta polo aproveitamento de recursos. A exportación de capitais do centro á periferia foi masiva no século XIX, e aumentou moito no último cuarto de século:A cidade de Londres como centro do mercado mundial de capitais: En 1870 o 17% da riqueza británica situábase ao outro lado do Atlántico  e en 1913 xa era o 33%;Francia, se ben a distancia de Inglaterra, ocupaba tamén unha posición destacada como exportador de capital;Outros países, como Alemaña e Estados Unidos, incorporáronse con gran importancia no último cuarto do século XIX.A dependencia do capital estranxeiro era elevada nos países receptores:En 1913 preto do 50% do stock de capital arxentino e arredor do 20% do australiano pertencía a estranxeiros;Mesmo en casos como Estados Unidos, onde o aforro interno aumentou moito, o stock de obrigacións estranxeiras supoñía o 26% do PNB en 1894;Nas 4 décadas entre 1870 e 1914 o investimento neto estranxeiro supoñía en relación á formación bruta de capital:  O 37% en Canadá; O 70% en Arxentina e Arredor do 75% en México;Os fluxos de capital, en termos relativos, eran tan ou máis elevados a finais do S. XIX que a finais do S. XX;

Os cambios na dirección do investimento estranxeiro e os seus principais motivos;Os países que non tiñan recursos naturais quedaron en boa medida excluídos do investimento estranxeiro ;Investimento en carteira e investimento directo:  Predominio do investimento indirecto no século XIX (accións e bonos de empresas e/ou institucións estranxeiras, con frecuencia emitidos en Londres, títulos de débeda pública); As multinacionais e o incremento da IED no último cuarto do século XIX (Coca-cola, Eastman Kodak, Ford, General Electric, Heinz);O uso dos fondos nos países prestatarios:  Bonos e outros títulos de débeda pública; Títulos de compañías de transporte e comunicacións e de infraestruturas (na segunda metade do século XIX absorbían preto do 70%); Investimento na industria e na minería;A que destinaron os gobernos os fondos recadados coa venda de títulos de débeda pública?  Os cambios nos usos na segunda metade do século; Principais usos segundo os países.Consecuencias económicas do investimento estranxeiro:Valoración Xeral: Os efectos sobre a localización internacional da produción; Os efectos sobre o comercio. O investimento exterior substitúe ou estimula o comercio?; As consecuencias sobre a distribución da renda; A influencia na elección dos réximes de tipo de cambio ou o deseño de políticas macroeconómicas;Resultados e efectos nos países prestamistas;Consecuencias nos países receptores de capital. Cuestións abertas:Estaban os mercados de capital máis integrados a finais do século XX que nas vésperas da Primeira Guerra Mundial? Algúns datos indican que non:Ningún país da OCDE acadaba ratios de investimento estranxeiro/PNB tan altas a finais do XX como a finais do XIX;Os diferenciais de tipos de xuro entre Gran Bretaña e América eran baixos entre 1870-1914, menores que no período 1970-1989;Elevada dependencia por parte dos receptores de capital estranxeiro: A finais do S. XIX: Arxentina 50% do stock de capital en maos estranxeiras, Australia 20%, Estados Unidos 26%,..; Década de 1980 (crise da débeda en América Latina): Arxentina 22% do stock de capital en maos estranxeiras, México 30%, Brasil 19%.Estaban os mercados de capital máis integrados a finais do século XX que nas vésperas da Primeira Guerra Mundial? Algúns datos indican que non:Entrada de IED: 1870-1910: 70% da FBC en Arxentina, 37% en Canadá, 75% en México; 1974-1984: entre 10% e 20% da FBC nos países do Terceiro Mundo. Que factores explican os cambios nos niveis de mobilidade de capital e a integración dos mercados de capital?: O papel da tecnoloxía ; O desenvolvemento da innovación financeira; O papel da política e dos grupos de presión: sistemas monetarios, estratexias de influencia…Contribuíron os fluxos de capital á converxencia económica dos países máis pobres cos máis ricos? Faltan datos concluíntes:En países como Suecia, Dinamarca, Noruega ou Estados Unidos parece que si (converxencia salarial, taxas de crecemento,...);No resto da periferia europea non se observa esa converxencia: recibiron menos capital e ademais parece que a contribución deste á converxencia foi menor, porque contribuíu en menor medida á acumulación de stock de capital;En América Latina non se observa tampouco con claridade converxencia;En xeral, na etapa final do século XIX non parece que o capital teña sido un factor de converxencia. Tema 3. sistemas monetarios internacionais e financeiros no sXIX. 3.1. Os diferentes sistemas  monetarios.Os patróns monetarios ata 1870:1.Sistemas monetarios monometálicos:a) Monometalismo prata. O patrón monetario baseado na prata foi o dominante na práctica ata 1850;b) Monometalismo ouro. Patrón monetario baseado no ouro, na primeira metade de século só o adopta Inglaterra; desde os anos cincuenta amplíase a outros países, constituíndo a partir de 1870 a base dos asuntos monetarios internacionais2.Sistemas monetarios bimetálicos:a) Bimetalismo. Patrón monetario baseado en dous metais, xeralmente ouro e prata.3.2. Os problemas dos sistemas bimetalicos.Por que se mantivo o bimetalismo a pesar dos problemas que plantexaba?O medo á falta de liquidez;Razóns técnicas na acuñación;A moeda de ouro non era adecuada para as transaccións diarias;Intereses de certos grupos: mineiros e agricultores. Monometalismo ouro: a adopción inicialmente involuntaria do patrón ouro por parte de Inglaterra.3.3. A expansion e consolidacion do patron ouro.O período 1870/75-1914: a expansión do patrón ouro.Factores que inclinaron a balanza a favor do ouro:Adopción do patrón ouro por parte de Alemaña;Tendencia decrecente do prezo da prata unido á perda de confianza neste metal;A Revolución Industrial: superación técnica, liderado comercial e industrial británico ;Rede de externalidades que se crea a medida que aumenta o número de países que forman parte do sistema. O funcionamento do patrón ouro:O mecanismo de axuste=> O modelo de Hume;A incorporación do papel que debían xogar os bancos centrais. As reglas de xogo: tipos de desconto;Por que non se seguiron as “regras de xogo”?;A confianza no sistema;A solidariedade internacional. A incorporación do papel que debían xogar os bancos centrais. As reglas de xogo: tipos de desconto e outros instrumentos utilizados polos bancos centrais para modificar as dispoñibilidades de crédito:Modificar os tipos de desconto;Modificar as condicións de desconto (requisitos, límites ás cantidades...);Operacións de mercado aberto (venda de bonos e retirada de circulación do efectivo recibido para reducir a oferta monetaria e viceversa);Intervir no mercado de divisas ou encargarlle a outras institucións financeiras do país que interveñan. A incorporación do papel que debían xogar os bancos centrais. As reglas de xogo: tipos de desconto e outros instrumentos utilizados polos bancos centrais para modificar as dispoñibilidades de crédito:  Por que non se seguiron as “regras de xogo”? .A confianza no sistema. A solidariedade internacional. Por que o patrón ouro funcionou peor na periferia?:Os bancos dos países do centro eran menos proclives a axudar á periferia que a outros países do centro;Ausencia de institucións reguladoras;Os mecanismos de axuste implementados polos países exportadores de capital actuaban en prexuízo da periferia:Diminuían as entradas de capital  e empeoraban as RRI dos

exportadores de materias primas;Os movementos de capital na periferia eran máis desestabilizadores que no centro.Valoración do funcionamento do patrón ouro:O crecemento do diñeiro bancario e a perda de importancia do ouro como medio de pago interno;O patrón ouro, a partir de 1880, evolucionou cara un patrón de cambios ouro, no que a divisa privilexiada foi a libra. Na práctica, no século XIX, o ouro converteuse relativamente axiña nunha moeda secundaria:No interior=> debido á expansión do diñeiro bancario;A nivel internacional=> debido a grande aceptación da libra como divisa clave.Factores económicos:Hexemonía financeira e industrial británica: Conversión da libra en divisa de reserva internacional;Os préstamos exteriores británicos e dos países do centro;A expansión do comercio multilateral nas últimas décadas do século XIX;As importacións de materias primas por parte dos países industrializados. Factores extraeconómicos:Entre 1871 e 1913 asistiuse a unha etapa de paz en Europa, o que facilitou:  A cooperación internacional  e o apoio ao sistema monetario por diante doutros posibles obxectivos;A credibilidade das autoridades monetarias, no relativo ao seu compromiso de manter a convertibilidade. Os beneficios e prexuízos do patrón ouro:Non hai acordo entre os distintos autores sobre este tema;Entre os beneficios acostuman a destacarse:  O aumento do atractivo do país que o adopta para atraer capital internacional=> Se o capital se inviste adecuadamente  =>maior crecemento económico; A facilidade para as relacións internacionais;  A estabilidade monetaria;  Menores tipos de xuro;  Redución do risco-país => maior confianza para os investidores; Entre os prexuízos acostuman sinalarse:  Non poder utilizar a política monetaria nacional como instrumento de política económica (a favor do desenvolvemento, para actuar de xeito contracíclico nas fases recesivas, etc.); Algúns autores sinalan que os países que con patróns prata ou fiduciarios experimentaron maior crecemento das súas exportacións e maior crecemento da produción interna; Os países con patrón ouro tiñan que corrixir os desaxustes do sector exterior aplicando medidas deflacionistas (custosas en termos de emprego e nivel de vida, sobre todo para os países máis pobres); Algúns autores tamén cuestionan que o patrón ouro aumentase o atractivo dos países para o capital exterior. Tema 4. Desintegracion das relacions economicas internacionais 1914-1945. 4.1.Cambios economicos e institucionais profundos nun contexto de ausencia de liderado mundial claro. Os efectos da Primeira Guerra Mundial sobre a economía internacional:Perdas demográficas (aprox. 7%, desigual por países);Destrución de infraestruturas e perdas de capital;Caída da produtividade (desordes, gobernos novos sen experiencia, mala alimentación, terras mal fertilizadas, inestabilidade obreira,...);Cambios nas relacións internacionais: Guerra económica e cambios no comercio (dos mercados libres á intervención, Aliados e Eixe); Repercusións financeiras, movementos de capital e préstamos internacionais, cambios nos centros financeiros; A inflación e as súas implicacións sobre o SMI. A desintegracion das REI 1914-1945:Os efectos da guerra e os cambios derivados do progreso tecnolóxico e o desenvolvemento fóra de Europa ao longo do período de entre guerras:Cambios na produción primaria: o progreso tecnolóxico e os seus efectos: Fortes aumentos da produción e influenza sobre os prezos. A enorme variedade de situacións; Plans de control de mercancías: solución ou agravamento dos problemas?;Os cambios na produción de manufacturas: Nos países xa industrializados; Nos países de nova industrialización;Crecemento da poboación e cambios na participación demográfica das distintas zonas do mundo.As débedas e as reparacións convertéronse nun dos asuntos centrais da década de 1920:Os principais participantes. Países debedores e acredores;Os montantes das débedas e reparacións;Por que se acadaron sumas de tal envergadura?;A diferente posición de Estados Unidos e Europa á hora de vincular ou non as débedas e as reparacións. As reparacións: condicións que establece a Comisión de Reparacións en 1921;Cantidades a pagar polos perdedores (33.000 millóns de $, parte en especie-26% anual das exportacións alemás);Condicións de pagamento (30 anos, entregas prefixadas, marcos ouro);Os problemas de Alemaña para pagar e as novas propostas da Comisión de Reparacións: Plan Dawes (manténse o montante, amplíase o prazo de pagamento, préstamos a Alemaña); Plan Young (redúcese o montante, amplíase o prazo de pagamento, novos préstamos a Alemaña, retirada da Axencia de Reparacións);Canto pagou Alemaña en concepto de reparacións? Non hai acordo. As débedas:en 26.000 millóns de $ só as débedas entre os Aliados. Rusia non recoñeceu as súas: Principais acredores: Estados Unidos e Reino Unido. Principais debedores: Francia, Italia e Bélxica;A insistencia de Estados Unidos en cobrar directamente dos países Aliados;As dificultades para pagar e os acordos de 1926 (ampliación do período de reembolso, redución dos tipos de xuro, redución de montantes);A vinculación na práctica das débedas e as reparacións • O estado final das contas.O retroceso de Europa, especialmente do Reino Unido, e o ascenso de Estados Unidos no período de entre guerras. As diferentes visións:O retroceso do R. Unido como un resultado máis da Primeira Guerra Mundial;A guerra como un mero acelerador do proceso, pero as razóns de fondo son outras: A toma de liderado americano; As explicacións da escola institucionalista. A estrutura industrial do Reino Unido no século XIX.Formas de organización de empresas pouco complexas. Principais características. A emerxencia dun capitalismo xerencial ou corporativo:As oportunidades;Os requirimentos; As vantaxes dos Estados Unidos fronte ao Reino Unido no marco deste novo capitalismo.4.2. Tranformacions nos fluxos de comercio.O comercio internacional no periodo de entreguerras.A Primeira Guerra Mundial marca un punto de inflexión na traxectoria do comercio internacional:Na década de 1920 o ritmo de crecemento do comercio reduciuse moito;Na década de 1930 o comercio reduciuse mesmo en termos absolutos. Este é un

período no que a produción mundial medrou a taxas moi superiores ás do comercio mundial=> a relación comercio mundial/produción mundial descendeu. Por que diminuíu entre 1913 e 1939 a relación comercio/produción a nivel internacional? Algunhas explicacións que se teñen dado son:A tecnoloxía da industrialización avanzada é, en certa medida, tecnoloxía de substitución que substitúe materias primas naturais por outras sintéticas producidas nos mesmos países que se consumen;O progreso tecnolóxico reduce o estrago e permite utilizar subprodutos que reducen a demanda de materias primas e, finalmente, o comercio mundial;A expansión da industrialización puido reducir as diferencias existentes nas vantaxes comparativas entre países coa conseguinte diminución do comercio exterior;A vulnerabilidade económico-política dos países europeos neste período;As políticas nacionalistas e protectoras aplicadas. A direccion do comercio: Descenso da participación europea no comercio mundial:  Caída da participación relativa da URSS;  Crecemento constante da participación extraeuropea ; Destacada expansión do comercio norteamericano (na década de 1920);  Crecemento da participación das rexións subdesenvolvidas de Asia, África e Oceanía;Non obstante, Europa segue dominando o comercio mundial (arredor da metade do total);Cambios internos na participación europea: Diminución do peso relativo do comercio intraeuropeo; Aumento das relacións entre Europa o resto do mundo;  Perda de participación dos países europeos máis industrializados e aumento da participación dos menos industrializados.A composicion interna do comercio:Rápida expansión da exportación de produtos primarios por parte dos países subdesenvolvidos;A participación relativa na exportación de produtos primarios mantívose bastante estable ao longo de todo o período;Rápida diminución da participación europea nas exportacións mundiais de manufacturas (80% en 1913, 65% en 1937);Con todo, en conxunto os países industrializados seguen dominando as exportacións de manufacturas e as importacións de produtos primarios. Produtos primarios: cambios na composicion interna.Perden peso os alimentos e materias primas agrícolas e gáñano os metais e minerais (destacan o petróleo e minerais e metais non ferrosos):Alimentos: aumenta a participación de produtos proteicos (lácteos, carnes…) e algúns produtos tropicais (cacao, café, cítricos,…) e diminúe a participación de cereais, viño…;Materias primas agrícolas: perden participación algodón, seda, la, coiros, produtos para os que aparecen substitutivos sintéticos. Metais, minerais e carburantes:Estados Unidos pasa a de ser exportador mundial de metais e minerais como cobre, estaño ou zinc a importalos de Latinoamérica e África;A crecente deficiencia europea en metais e minerais leva tamén a este continente a aumentar as súas importacións de Latinoamérica e África;Asístese a un rápido crecemento da demanda de novos metais (bauxita, aluminio,…);Medra tamén moito o consumo e o comercio mundial de petróleo: Neste período o principal importador é Estados Unidos e os principais exportadores as Antillas Holandesas e Venezuela; A pesar do avance do petróleo como fonte de enerxía, o carbón segue tendo un papel destacado e figurando entre os produtos de maior importancia no comercio mundial. Manufacturas: cambios na composicion interna.Perderon peso os téxtiles e as manufacturas de consumo en xeral;Aumentou a participación de bens de equipo, electrodomésticos, produtos químicos,..;Os cambios na estrutura do comercio de manufacturas foron acompañados de cambios na dirección do comercio;A maior parte do aumento do comercio de manufacturas foi para o mundo sen industrializar (desenvolvemento da industria de bens de consumo en países que antes exportaban materias primas). A Necesaria diferenciación na traxectoria do comercio nas décadas de 1920 e 1930: Na década de 1920, aínda que máis lentamente que antes de 1913, o comercio seguiu medrando;Na década de 1930 o comercio reduciuse e a relación comercio/produción diminuíu moito;Gran parte da redución do comercio mundial neste período derivouse da profunda caída dos prezos das mercancías.4.3. Os fluxos de factores: a emigracion de masas e as ostilacions nos investimentos exteriores e as suas consecuencias. fluxos de capital en entreguerras: Entre 1864 e 1914 o investimento internacional multiplicárase por arredor de 11 (pasara de 4.000 millóns de dólares a 44.000);A distribución do investimento exterior en 1914: Europa Absorbía arredor do 27%; América Latina Absorbía arredor do 19 %; Estados Unidos Absorbía arredor do 15,5%; Asia Absorbía arredor do 14%; África, Oceanía e Canadá Resto:Predominaba o investimento en carteira, que representaba arredor do 90% do total.Os cambios no investimento despois da guerra:Débedas e reparacións de guerra;Perdas de capital polos principais acredores internacionais;Gastos de guerra;Incumprimentos dos debedores;Estados Unidos, que antes da guerra era debedor neto, converteuse no principal acredor internacional, con arredor de dous terzos do total;En conxunto Estados Unidos, Gran Bretaña e Francia concentran arredor do 75%.As características do investimento:Préstamos intergubernamentais;Préstamos privados a curto e longo prazo;Gran Bretaña reorienta en maior medida o seu investimento cara os territorios do Imperio Británico (47% en 1913, 60% en 1931);Dentro de Europa o principal prestatario pasa a ser Alemaña;Estados Unidos reduce o seu peso como destino do investimento exterior;Maior participación do investimento directo que antes de 1914;Maior participación dos países desenvolvidos como receptores de capital.O investimento internacional no período de entre guerras foi estabilizador ou desestabilizador?:Gran oscilación nos préstamos internacionais e a orientación cara países desenvolvidos creou problemas nos países subdesenvolvidos;Compromisos imprudentes dos debedores: Endebedamento ata niveis por riba das súas posibilidades; Non sempre utilización axeitada dos capitais recibidos (sectores obsoletos,

duplicación infraestruturas, etc.); Resultados: impagos;Responsabilidade dos acredores: Investimentos que levaron a sobreprodución fortes caídas de prezos inestabilidade nos países debedores; Control inadecuado do volume de préstamos concedido; Cese súbito de préstamos xusto en momentos nos que os debedores tiñan máis dificultades;Inclinacións políticas (Europa central e oriental);Movementos especulativos en busca de beneficios rápidos (especialmente críticos os anos 1927-1930);Moitos dos fondos recibidos a curto prazo empregáronse para proxectos de investimento a longo prazo. Crise económica e cese na concesión de préstamos internacionais: 1930: as saídas de capital redúcense;Os países acredores tratan de recuperar os fondos prestados e convértense en grandes importadores de capital;Os países debedores atópanse e situación delicada;Resulta moi complicado acadar o equilibrio internacional: este equilibrio en grande parte dos debedores dependía da entrada continuada de capital dende Estados Unidos, Gran Bretaña e Francia.En conxunto nos anos de crise entre 1929 e 1933 asistiuse a:Diminución do investimento en Europa;Diminución da actividade económica;Diminución das importacións;Restricións dos préstamos europeos á periferia;Liquidación de reservas existentes  Forte redución dos préstamos a longo prazo;Fortes oscilacións nos préstamos a curto prazo;As reservas dos países debedores sitúanse en mínimos;A situación agrávase pola forte caída dos prezos das exportacións dos produtos primarios, os máis exportados polos países debedores.No que se refire ao factor traballo, cuxa mobilidade internacional se manifesta nas migracións, tamén se produciron cambios:Por un lado, a pesar de que o crecemento demográfico se reduciu en Europa no período de entre guerras, seguía existindo presión para emigrar.;Por outro lado, no continente americano, que ata 1914 fora o principal destino para os europeos, quedaban cada vez menos terras dispoñibles e tampouco eran necesarios tantos inmigrantes noutros sectores (minería, industria,...);A emigración de Europa cara América reduciuse xa na década de 1920 e máis profundamente na de 1930;Os principais países de saída en Europa son Gran Bretaña e o sur e leste de Europa;Estados Unidos, a pesar das restricións a entrada de inmigrantes dende 1921, seguiu sendo o principal destino;Outros destinos relevantes: Canadá, Arxentina, Australia e Brasil. No período de entre guerras Europa converteuse nunha área de crecente inmigración Francia converteuse no país europeo de maior inmigración (antes da guerra era Alemaña):Entradas netas en Francia de arredor de 650.000 italianos, 450.000 españois e portugueses e outros tantos de países do leste (Polonia principalmente) no período de entre guerras. Os motivos da inmigración en Francia:Mortes de mozos na guerra poboación bastante envellecida;Certa aversión dos nativos a algúns traballos na industria.No período de entre guerras parte dos fluxos migratorios estiveron condicionados/influídos por motivos políticos. Exemplos:O avance dos réximes totalitarios (nazismo, comunismo, fascismo,..) incidiu nos movementos migratorios, tendendo a reducilos: A URSS, Alemaña e Italia estableceron restricións á emigración;En Australia, Nova Celandia ou Canadá déuselle preferencia aos inmigrantes procedentes de Gran Bretaña (razóns étnicas).Na década de 1930, a situación de crise na maioría dos países receptores de inmigrantes tamén impulsou á baixa as entradas. Tema 5. A inestabilidade monetaria e financeira en entreguerras 1918-39.5.1. Restricions monetarias e abandono do patron ouro durante a guerra. Os problemas ao acabar a guerra.Os cambios que levaron á suspensión do patrón ouro durante a Primeira Guerra Mundial:Suspensión da convertibilidade e trabas á libre circulación do metal;O financiamento da guerra: tributos e débeda pública;Papel fiduciario e aumento desigual da oferta monetaria;Anticipos dos Estados Unidos e fixación dalgunhas divisas europeas ao dólar.Fin da guerra: situación e problemas para reconstruír o sistema monetario internacional:Controis de cambio, moedas inconvertibles e hiperinflación;As estabilizacións da década de 1920: Países europeos con hiperinflación; Países europeos con inflación moderada; Algúns exemplos extraeuropeos;A recuperación de reservas e o papel da Sociedade de Nacións e da Comisión de Reparacións. 5.2.O novo patron de cambios ouro: dificil e desigual reconstrucion entre paises, mal funcionamento e abandono progresivo.A experiencia de flutuación nos primeiros anos da década de 1920. O caso do franco como exemplo:A posición de Nurkse;A posición de Milton Friedman e as críticas a Nurkse;A realidade dos acontecementos monetarios en Francia entre 1924 e 1926;Como queda o debate sobre a especulación estabilizadora?;O aumento de voces a favor da reconstrución dos tipos fixos e un patrón monetario metálico;As novas paridades oficiais: A sobrevaloración da libra e as consecuencias; Por que o Reino Unido optou por unha libra tan sobrevalorada? Algunhas explicacións. O novo patrón ouro=> un patrón de cambios ouro. Algúns problemas do novo patrón de cambios ouro: Lento crecemento das reservas;As opcións dalgúns bancos centrais e a absorción do ouro: O Banco de Francia e a subvaloración do franco e os tipos de xuro alemáns e a absorción de ouro;As dificultades do Banco de Inglaterra;A escasa colaboración de Estados Unidos. O período 1926-1929:Funcionamento insatisfactorio do novo patrón ouro;Os mecanismos de axuste non funcionan: Países con moedas febles e fortes ;Déficits e superávits crónicos; Mal funcionamento dos mercados de activos e mercancías; Insuficiente oferta de ouro;As institucións non constitúen garantía suficiente para a estabilidade monetaria. Os cambios nos fluxos de comercio e as implicacións monetarias. Os problemas monetarios derivados das débedas e as reparacións de guerra. Os movementos de capital desestabilizadores: A falta de experiencia dalgunhas institucións novas;A procura de beneficios rápidos a curto prazo.A gran depresión: efectos e respostas:A depresión aumentou as dificultades monetarias;929-31: crise e

perturbacións monetarias na periferia. Como afrontalas?;1931: a crise chega aos países do centro do sistema: crise financeira + crise económica: As vías para estimular as economías nacionais e as súas consecuencias; O asunto da confianza: gran diferenza co período anterior a 1914; Menor confianza, redución de reservas e necesidade de aumentar os tipos de desconto, abandono da convertibilidade.A desintegración do patrón ouro:Crise bancaria + desequilibrios das contas exteriores en Austria;A extensión da crise austríaca a Hungría e Alemaña;A crise da libra. O aumento do tipo de desconto e as súas consecuencias;O dólar segue á libra.1932-37: redución da oferta monetaria mundial, falta de cooperación a nivel global e división do mundo en áreas monetarias:Área da libra;Área do dólar;Área do ouro;Área de controis de cambio.1937-1939: A flutuación dirixida dos anos trinta e as depreciacións monetarias (tipos flutuantes + xeneralización da intervención monetaria). Problema ou solución? Diferentes visións.As dificultades monetarias do período de entre guerras hai que analizalas dentro do contexto de cambios económicos e políticos que se deron neses anos:Tensión entre obxectivos de política económica contrapostos;A falta de confianza e a especulación contribuíron a agravar os desequilibrios;Os cambios nas complementariedades e o desprazamento do centro de gravidade. As dificultades monetarias do período de entre guerras hai que analizalas dentro do contexto de cambios económicos e políticos que se deron neses anos:Tensión entre obxectivos de política económica contrapostos;A falta de confianza e a especulación contribuíron a agravar os desequilibrios;Os cambios nas complementariedades e o desprazamento do centro de gravidade. 5.3. As verdadeiras causas da estabilidade monetaria entreguerras.O mal funcionamento do patrón de cambios ouro de entre guerras non se explica polas súas características técnicas senón polas diferentes circunstancias económicas e sociais. Circunstancias económicas diferentes:Cambios na posición de Gran Bretaña e a libra;O paso de varios países de acredores mundiais a debedores;A menor flexibilidade de prezos e salarios;Maior politización da política monetaria. O mal funcionamento do patrón de cambios ouro de entre guerras non se explica polas súas características técnicas senón polas diferentes circunstancias económicas e sociais.Circunstancias sociais diferentes:Sindicalismo e burocratización dos mercados de traballo;Paro e presión sobre os gobernos;Forzas que impulsaban as políticas monetarias expansivas;Menor confianza no sistema e movementos de capital máis especulativos. Eichengreen.1.A ruptura do padrón ouro e o intento de reconstrución tras a guerra. Ao rematar a Primeira Guerra Mundial, as economías europeas estaban devastadas:Inflación e devaluación: Moitos países emitiron grandes cantidades de diñeiro para financiar os gastos de guerra, o que provocou unha perda de valor das súas moedas;Desaxuste económico: Europa tiña que reconstruírse mentres xestionaba as débedas de guerra e as reparacións impostas, especialmente a Alemaña (Tratado de Versalles).2. Fronte a esta situación, os países buscaron retornar ao padrón ouro na década de 1920 coa esperanza de recuperar a estabilidade. Porén, este regreso foi problemático porque:As reservas de ouro estaban mal distribuídas: países como Estados Unidos e Francia acumulaban a maior parte do ouro, mentres outros carecían de suficiente respaldo;Os axustes necesarios para manter o padrón ouro (como deflación e redución de salarios) resultaban social e politicamente insostibles.3.Eichengreen subliña que o retorno ao padrón ouro non foi só un intento técnico, senón que tamén respondía a presións políticas e á nostalxia polo sistema anterior.4. Alemaña e a crise das reparacións:Alemaña foi especialmente afectada polas reparacións impostas polo Tratado de Versalles. A necesidade de pagar estas débedas en ouro ou moeda estranxeira levou a unha crise fiscal e á coñecida hiperinflación de 1923;O autor destaca que os intentos de equilibrar o orzamento fiscal de Alemaña e de estabilizar a súa moeda estiveron cheos de tensións sociais e económicas.5.O período de estabilidade fráxil (1924-1929). Na segunda metade da década de 1920, grazas a plans como o Plan Dawes (1924), que reestruturou as reparacións de Alemaña, houbo un período de aparente estabilidade económica. Durante estes anos:A economía mundial experimentou crecemento grazas ao crédito internacional, especialmente o fluxo de capitais desde Estados Unidos cara a Europa; Recuperouse parcialmente o padrón ouro, pero de xeito desigual e con vulnerabilidades estruturais.6. Eichengreen recalca que esta estabilidade foi fráxil porque dependía da confianza e do crédito internacional, algo que resultaría insostible.7. A Gran Depresión (1929) e o colapso económico global. A crise de 1929 en Estados Unidos marcou o inicio da Gran Depresión, que afectou profundamente o sistema monetario internacional:A caída da bolsa de valores provocou unha contracción do crédito internacional e dos fluxos de capitais; Os países que seguían vinculados ao padrón ouro atoparon grandes dificultades para axustar as súas economías. Deflación e desemprego: Os axustes baixo o padrón ouro implicaban reducir salarios e prezos, o que agravou a recesión. As políticas restritivas (como a suba de taxas de interese) empeoraron a crise. 8.Ante a presión económica, moitos países abandonaron o padrón ouro para gañar flexibilidade nas súas políticas monetarias. Eichengreen sinala que este abandono foi clave para permitir a recuperación económica en varios países, aínda que tamén xerou tensións internacionais.9. O proteccionismo e a fragmentación económica. Durante os anos 30, os países adoptaron medidas proteccionistas (como aranceis e cotas) para protexer as súas economías, o que agravou a crise global: A imposición de barreiras ao comercio internacional e as devaluacións competitivas levaron a unha especie de "guerra económica" entre nacións; A falta de cooperación internacional impediu a coordinación de políticas económicas e monetarias, o que prolongou a inestabilidade.