Renacemento en Italia e España: Arte, Arquitectura e Figuras Clave

O Renacemento en Italia: Arquitectura e Pintura

Arquitectura do Quattrocento

Durante o Renacemento en Italia, especialmente no Quattrocento (século XV), a arquitectura experimentou unha ruptura co estilo gótico, tomando como referencia a arte clásica romana. A Toscana, e especialmente Florencia, destacaron como centros principais do movemento. Os arquitectos renacentistas empregaron as ordes arquitectónicas clásicas (dórica, xónica, corintia, toscana e composta) e elementos como os arcos de medio punto, a bóveda de canón e as cúpulas, substituíndo as estruturas do ciborio medieval. Un exemplo destacado foi a cúpula da catedral de Florencia, obra de Filippo Brunelleschi, que foi a primeira cúpula renacentista de dobre cascarón.

Brunelleschi tamén renovou a arquitectura das igrexas, como nas de San Lourenzo e do Santo Espírito en Florencia, inspirándose nas basílicas romanas. Na Capela Pazzi, introduciu unha cúpula sobre pendentes e un pórtico co rompemento do lintel central. O seu modelo de palacio renacentista tamén influíu na arquitectura urbana, como no caso do Palacio Pitti, con paramentos de sillares almofadados.

Leon Battista Alberti e o Cinquecento

O arquitecto máis destacado da segunda metade do século XV foi Leon Battista Alberti, quen foi un estudoso da antigüidade e autor do tratado De re aedificatoria. Aplicou elementos clásicos en obras como o Templo Malatestiano e a igrexa de Santo André de Mantua, onde concibiu fachadas inspiradas en arcos de triunfo. No Palacio Ruccellai, seguiu o modelo brunelleschiano, pero introduciu pilastras adosadas que rompen a monotonía dos muros.

No Cinquecento (século XVI), Roma substituíu a Florencia como centro artístico, e os papas comezaron a exercer un gran mecenazgo. O papa Xulio II encargou a Donato Bramante a renovación de San Pedro no Vaticano. Bramante concibiu a basílica de planta central en cruz grega, cunha gran cúpula no centro. Tras a súa morte, Miguel Anxo retomou o proxecto, perfeccionando a planta e eliminando as torres. A súa cúpula foi maior que a de Bramante e o seu traballo en urbanismo, como a Praza do Campidoglio, foi tamén destacado.

Outros arquitectos, como Vignola, introduciran cambios importantes, como na Igrexa do Gesú en Roma, que se converteu no modelo das igrexas católicas da Contrarreforma. O Manierismo, que seguiu ao Renacemento, rompeu coa normativa clásica e introduciu elementos experimentais e escenográficos. Andrea Palladio retomou o estilo romano en obras como as vilas romanas, integrando arquitectura e paisaxe, sendo a máis famosa a Vila Capra, tamén coñecida como A Rotonda.

Pintura Renacentista Italiana

A pintura renacentista en Italia iniciou as súas raíces no século XIV con Giotto, pero foi Masaccio, no Quattrocento (século XV), quen marcou o verdadeiro comezo do Renacemento. Masaccio rompía coa tradición gótica e adoptaba as ideas de perspectiva de Brunelleschi e Alberti, destacándose por obras como A Trindade, que reflectían as leis da perspectiva lineal. As súas intervencións na capela Brancacci foron clave para o desenvolvemento do novo estilo. Este período destaca por unha maior fidelidade á representación do corpo humano e os rostros, así como un interese pola natureza e a paisaxe, aínda que sen o detalle minucioso da escola flamenga. As composicións eran máis harmónicas e xeometricamente organizadas, con especial predilección pola forma triangular.

As técnicas máis usadas foron o fresco e a témpera, coa introdución do óleo ao final do século XV, o que levou ao abandono do retablo en favor da pintura sobre tea. A escola florentina, con artistas como Masaccio, Fra Angélico e Botticelli, foi a máis influente neste período, pero tamén xurdiron outras escolas en diferentes repúblicas italianas, como as de Urbino e Mantua, con artistas como Piero della Francesca e Mantegna.

O Cinquecento e a Influencia de Leonardo, Miguel Anxo e Rafael

No Cinquecento (século XVI), a pintura italiana experimentou grandes avances coa consolidación do óleo e a técnica do claroscuro, que diferenciaba as figuras mediante luz e sombra. Leonardo da Vinci foi pioneiro ao introducir o sfumato e a perspectiva aérea, técnicas que se poden ver en obras como A Gioconda ou A Virxe das Rochas. Outros mestres do Alto Renacemento como Miguel Anxo e Rafael tamén marcaron a historia da pintura, destacándose en obras como os frescos da Capela Sixtina ou A Escola de Atenas de Rafael, que tamén introducían elementos manieristas.

A disputa entre a primacía do debuxo ou da cor xurdiu entre as escolas florentina, romana e parmesana, que defendían o debuxo, e a escola veneciana, que se caracterizaba polo culto á cor. Tiziano, Giorgione, Tintoretto e Veronés foron os grandes mestres venecianos, quen usaron cores cálidas e luxuosas para representar paisaxes poéticas e escenas alegóricas ou mitolóxicas. Tiziano, en particular, destacou en composicións monumentais e retratos.

A segunda metade do século XVI veu marcada polo Manierismo, unha corrente que rompía coa serenidade e o equilibrio clásico. O Manierismo caracterízase por un afastamento da verosimilitude, distorsión das proporcións e uso arbitrario da cor. Pintores como Parmigianino, Pontormo e Bronzino exemplificaron estas tendencias, que se afastaban do realismo para adentrarse en obras máis abstractas e intelectuais.

O Renacemento en España

Arquitectura: Do Plateresco ao Herreriano

O Renacemento chegou a España no século XVI, e a súa primeira manifestación na arquitectura foi o estilo plateresco, que aparece como unha transición entre o gótico e o renacentista. Este estilo destaca pola súa abundante decoración, inspirada nos traballos de prateiros, e inclúe elementos como medallóns, emblemas heráldicos, columnas abalaustradas, candelieri e grutescos. Exemplos representativos do plateresco son a fachada da Universidade de Salamanca, a do Hospital Real de Santiago e a da Universidade de Alcalá de Henares. Durante o reinado de Carlos V, o estilo plateresco deu paso ao purismo ou clasicismo, caracterizado por un estilo arquitectónico máis austero, no que se utilizaban formas renacentistas puras como arcos de medio punto e columnas de ordes clásicos. Exemplos de purismo son o palacio de Carlos V en Granada e a igrexa de San Salvador de Úbeda.

A partir do reinado de Felipe II, a arquitectura española foi dominada polo estilo herreriano ou escurialense, representado principalmente polo Real mosteiro de San Lourenzo de El Escorial, obra de Juan de Herrera. Este estilo é sobrio e austero, con escasa decoración, e influíu na arquitectura española ata o século XVII.

Escultura Renacentista Española

Na escultura, a presenza de artistas italianos e a importación de obras italianas foron fundamentais para a difusión do novo gusto artístico. Alonso Berruguete, influído por Donatello e Miguel Anxo, destacou pola súa capacidade para expresar dramaticidade e emoción, anticipando en certo modo o Barroco. A súa escultura San Sebastián, do retablo de San Benito de Valladolid, reflicte este enfoque. Outro escultor relevante foi Juan de Juni, que coa súa obra O Enterro de Cristo iniciaba as bases do Manierismo en España.

Pintura Renacentista Española: Influencias e Figuras Clave

Na pintura, España adoptou influencias italianas e flamengas. Un dos centros artísticos importantes foi Valencia, onde Juan de Juanes seguía a influencia de Leonardo e Rafael, como se ve na súa obra A Santa Cea. Na corte de Madrid destacaron retratistas como Alonso Sánchez Coello e Sofonisba Anguissola, que retrataron membros da familia real, como a infanta Isabel Clara Eugenia e Felipe II. Luis de Morales, influído polo Manierismo, creou obras de gran devoción popular, como a Virxe co Neno, caracterizada por figuras alongadas e intensas expresións de fervor místico. O estilo de Morales tamén influíu na evolución do estilo de El Greco en España. Este período do Renacemento en España está marcado por unha síntese de influencias italianas e flamengas, que forxaron un estilo artístico propio que se caracterizou pola dramatización, o rigor arquitectónico e o fervor místico nas súas obras.

El Greco e San Lourenzo de El Escorial

A Traxectoria de El Greco

El Greco, nacido como Doménikos Theotokópoulos en Creta en 1541, foi un pintor destacado no Renacemento que fusionou influencias bizantinas, venecianas e romanas. Formado inicialmente na tradición de iconas bizantinas, traballou en Venecia con mestres como Tiziano e Tintoretto, antes de trasladarse a Roma, onde foi influenciado por Miguel Anxo e o estilo manierista. Instalado en Toledo en 1577, El Greco non conseguiu incorporarse ao grupo de pintores de Felipe II, pero realizou importantes encargos para o rei, como A alegoría da Liga Santa e O martirio de San Mauricio. A súa obra caracterízase por figuras alongadas, formas helicoidais e unha paleta de cores frías que mesturaba o manierismo coa relixiosidade contrarreformista. Obras destacadas de El Greco en Toledo inclúen A Trindade, O Expolio e O Enterro do Señor de Orgaz. As súas paisaxes de Toledo e as obras mitolóxicas como O Laocoonte son exemplos pouco comúns na pintura española da época, centrada case exclusivamente na temática relixiosa.

O Mosteiro de San Lourenzo de El Escorial

O Mosteiro de San Lourenzo de El Escorial, encargado por Felipe II, simboliza o esplendor do Imperio español. A súa construción, influenciada pola Contrarreforma e polo Concilio de Trento, foi iniciada por Juan Bautista de Toledo e completada por Juan de Herrera, quen impoñeu un estilo austero e de gran sobriedade, coñecido como herreriano. O edificio conmemora a victoria na batalla de San Quintín (1557) e ten unha función múltiple como palacio, mosteiro, panteón real e centro das artes e as ciencias. A planta do edificio é rectangular, cunha igrexa de planta centralizada en cruz grega e unha impoñente cúpula. O interior destaca pola súa austeridade, con bóvedas de canón e arcos simples, mentres que o exterior é sobrio, con muros de granito e fiestras sen adornos. O estilo herreriano reflicte a imaxe de Estado e Imperio que tiña Felipe II: frío, racional e monumental.

Tanto a obra de El Greco como o mosteiro de El Escorial representan a síntese do Renacemento en España, marcada por unha mestura de influencia italiana, a austeridade relixiosa e un enfoque racional do poder monárquico.