Budismoaren hastapenak: Siddhartha Gautama eta bere irakaspenak

Budismoa

Nortzuk, non, noiz...

• 250-550 milioi budista artean
• Bengala, Sri Lanka, Birmania, Thailandia, Txina, Vietnam, Laos...
• Budismoa ateoa da
• Oinarria: Budaren irakaspenak jarraitzea
• Indian sortua, K.a. VI-V. mendeetan
• Elitea brahmanek osatzen dute
• Abiapuntua: hinduismoa

Siddhartha Gautama: Buda

• K.a. VI-V. mendeetan
• Terai printzea zen (gerlari noblea)
• Amak elefante batekin harremanak izan zituen: erdijainko jaio
• Bi aukera: enperadore edo aszeta izan
• Zuhaitzak oso garrantzitsuak ziren bere bizitzan
• Lau topaketak: agurea, gaixoa, hilotza, eskalea. Ukapen bidea
• Budh: goiargia
• Zeregin askatzailea bikondo baten azpian zegoela asmatu zuen
• Ganges ibaian urteak eman zituen predikatzen
• Hil: bi zuhaitzen artean, kusinaran

Lau Egia Nobleak edo doktrinaren oinarriak

1. Sufrimenduaren egia

   • Oinazea (Dukkha) unibertsala zen, errealitate nagusia
   • Budismoak ez du zoriona ukatzen
   • Adiskidetasunak, familiak, lanak, bizitzak berak… dakarte zoriona

2. Sufrimenduaren kausaren egia

   • Kausak: irrika eta ezjakintasuna
   • Lana, dirua… ez dira gai asetzeko
   • Nia: ekintza guztien erantzulea
   • Ilusio hutsa da izakia (nia)
   • Gizabanakoen elementuak

3. Sufrimenduaren irtenbidearen egia

   • Irtenbidea: ororekiko askapena, desira eta irrika gure baitatik ateratzea
   • Lau egia nobleak ezagutuz ezjakintasuna ezabatu behar da
   • Ukapenera bidea jarraitu behar da

4. Sufrimendua ezabatzeradaramaten bidea

   Bide Zortzikoitza:

   • Hitz zuzena (gezurra baztertzea)
   • Ekintza zuzena (asmo gaiztoko ekintzak baztertzea)
   • Ogibide zuzena (inori kalte egiten dion bizibidea baztertzea)
   • Ulermen zuzena (lau egia nobleak ezagutzea)
   • Pentsaera zuzena (pentsamenduak norberarengan edo besteengan duen eraginaz jabetzea)
   • Ahalegin zuzena (instinto txarrak baztertzea)
   • Adimen zuzena (atentzio zuzena: sentsazio, emozio eta adimena kontrolatzea)
   • Gogoeta zuzena (yoga egitea)

Nirvana

• Hinduismoan Moksha deitzen dena, Budaren irakaspen mailara heltzea

Buda ondorengo budismoa

Budismo korronteak

• Theravada (Hinayana): ibilgailu txikia

  • Soilik monjeek lor dezakete goiargituak izatea

• Mahayana: ibilgailu handia

  • Bodhisattvak: goiargia bilatu eta gure mundura itzultzen dira besteei laguntzera

• Budismo tibetarra (tantrikoa)

  • Erritoak praktikatzea
  • Mantrak errezitatzea
  • Yoga egitea

Arkitektura

• Stupa: erlikiak gordetzeko. Mota askotakoak daude (adb: chorten)
• Pagoda: monje edo nobizioen monasterioak

Sangha: komunitate budista

1) Monjeak

• Hamar aginduak:
  • Bizitza desegiteari uko egin
  • Lapurretari uko egin
  • Haragikeriari eta lizunkeriei uko egin
  • Gezurrari uko egin
  • Ordu jakin batzuetan jateari uko egin
  • Dantza, kantu eta ikuskizunei uko egin
  • Lurrin, ukenduz apaintzeari uko egin
  • Ohe, aulki jaso eta zabalak erabiltzeari uko egin
  • Urrea, zilarra onartzeari uko egin
• Lemosnatik jaten dute
• Sartzeko: gutxienez 7 urte, gehienez 16
  • Ilea moztu, tunika jantzi, hiru bitxiak onartu, 10 aginduak bete
• Komunitatean sartu: katiluarekin eskean joan, errito gehiago egin
• Monasterioetan: gogoeta, eskea, ikasketak, garbiketa, aitortzak, jaiak eta erritoak antolatu eta aurrera eraman
• Emakumeak: ilea moztu eta tunika arrosa edo txuria jantzi

2) Laikoak

• Monjeak ez direnak
• Hiru bitxiak gorde behar dituzte
• Monjeei limosna eman behar diete
• Bost aginduak:
  • Ez hil
  • Ez lapurtu
  • Ez gezurrik esan
  • Sexu praktika lizunik ez izan
  • Likor, alkohol… ez abusatu