Errenazimendua eta Aro Modernoak

Escrito el 16 de Junio de 2024 en vasco con un tamaño de 24,16 KB

ERRENAZIMENDUA (Erdi aroa/aro modernoa)

Testuingurua: Izurrite beltza, ekonomia (bide berriak, munduari buelta, bankuak), politika (monarkia garrantzi, hiri estatuak sortu, errep indep), soziala (burgesia hazi), erref erlij (protestante vs kontraerreformistak, eliza anglikanoa), humanismoa (elijiotik hurrundu, kultura handikoak, arrazoian oinarritu, grekoa+latina irakurri, itzuli, inprenta).

Artean, aintzinate klasikoa eredu bezala hartu zuten, idealizazioa, bikaintasuna, eta proportzio matematikoak aztertu behar ziren. Antropozentrismoa ere nabarmena zen, Teozentristatik Antropozentristaraino ikuspuntu aldaketa gertatu zen. Giorgio Vasari, Rinacista hitza lehen aldiz erabili zuena izan zen. Artistak, genio bezala kontsi, ondorioz, artista ere intelektual/genio bezala ikusi. Mezenasek artistei babes ekonomikoa ematen zioten, batez ere Europa iparraldean, eta arte merkatu berria sortu zen elizaren kontrolpetik kanpo. Artistak obrak sinatu, artisaua ez. Artearen ondorioz, Aintzinate Klasikoaren eredu berrikuntza garaia zela esan daiteke, eta artea liberala kontsideratu zen, 'askeagoa'. Erdi Aroan, elizak kontrolpean zeuden eta irudi linealak eta hieratismoa nagusitzen ziren, gai guztiak Jainkoarekin lotuta zegoela ikusi zen. Errenazimenduan, Greziaren eta Erromaren ereduak imitatzen eta interpretatzen hasi ziren, antropozentrismoa nagusitzen zena. Edertasun ideala, mugimendu, eta izaera narratiboa garatzen ziren.

Trecento: Europan, gaia erlijioa, gotikotik errenazimendura, 2D-3D, Giotto 4D, errealismoa, bolumena-argia, sakontasuna...

Quattrocento: Firenzen, Erromatar artea presente, burges familiak hiri estatuen kontrola (medicci), burgesek grmioen kontra altxatu arte merkatua kontrolatu nahian. STA MARIA DEL FIORE (brunelleschi), PARADISUAREN ARTEA (ghiberti), DAVID (donatello), DEIALDIA (fray angelico), VENUSEN JAIOTZA (alessandro di mariano)

Cinquecento: Europan, eragin klasikoa, quatroccentoa bermatu ondoren garapen teknikoa gainditu, bake garaia da=aita santua (garrantzia handitu, artean inbertsioak egin), ostentazioa, aberastasuna, luxua, ideia nagusia=dirua dutelako. SAN PIETRO BASILIKA (hainbat arki), SAN PIETRO IN MONTORIO (bramante), PIETA (Buonarrotti), DAVID (buonarrotti), GIOCCONDA (da vinci), SIXTOREN KAPERA (buonarrotti), AUTOERRETRATUA (sofonisba anguissola), AZKEN AFARIA (plautilla nelli).

Manierismoa: Europan, batzuentzat ñabardura gutxiesgarria, alla maniera di Michelangelo Buonarrotti, orekaren aurka (mugimendua tentsioa), ezaug (antinaturalista, kontraposizio asimetrikoa+irreg, mugimendua, posizio behartua+gogorra, argi jolasak, kromatismo handia... LAURENTZIANAKO LIBURUTEGIAREN ESKAILERAK (buonarrotti), VILLA CAPRA (palladio), ORGAZ KONDEAREN HILKETA (el greco).

BARROKOA (Aro modernoa)

Testuingurua: XV-XVIII.md, espainiarrak Amerikara iritsi->Frantziako iraultza. Erroman, oso azkar zabaldu europatik. Krisi garaia, demografikoa, ekonomikoa, soziala, erlijiosoa, politikoa. Erlijiosoa (Europa bi eremutan banatu, kontraerreforma -gaztela leon, frantzia, italia, austria, alemania hegoaldea- eta protestantismoa -ingalaterra, herbeherreak, suiza-. Erreforma luteranoa, protest piztu eta kontrerreforma as boterea finkatu, testu sakratuen garrantzia. Fedea eta arrazoiaren arteko borrokak adierazi, metodo zientif oinarria sortu eta razionalismo kartesiarra garatu). Politikoa (arrazionamendua elizarekin apurtu, monarkia absolutista botere guztia).

Artea: Propaganda, masak hunkitzeko+konbenzitzeko, hainbat botereen zerbitzura (aita santua, errege, herrialde). Klasikoarekin kontrajartzen dira (edertasun idealizaturik ez), errealista. Sentiberatasuna eta adimena nabarmendu nahi dute obren originaltasun+adierazkortasunaren bidez. Dotorezia artifizialtasun+konplexutasunean dago. Bizitzaren alderdi gordin+mingarriak erakutsi bita ikuspegi idealista eta fantasiatsuenak (pathos). Gehiegikeri eta birtuosismora jo, wow efektua (harridura, miresmena, sabelan sentitu). Konposizioak: horror vacui, hutsari beldurra, dinamikoa, mugimendua islatu, tentsio handieneko uneak, argi-ilun kontrasteak bilatu disziplina guztietan, osatu gabekoaren efektua (meninak).

Arkitektura: tamaina=botere erakuslea, oin laukizuzen, tholos, gurutze..., material harria, marmol, egurra... enkargatu boterearen arab, altxareren ezaug teknikoak (elem sostengatzaileak, zutabeak, arkuak, dintelak. Elem sostengatuak nitxoak, lehio itsuak. Estaldura bi uretakoa, kupulatua. Elem arkitekt helburu dekoratiboa soilik. Apaind nagusi, eraikuntzaren gainetik), altx ezaug dekoratiboak (dinamismoa, lerro kurboa nagusi.

Fatxadak, solairuak, erlaitzak mugitu, ahurrak, konbexuak..., fatxadak independentzia lortu eraikuntzari dagokionez, baina modu integratzailean, plaza, kalea..., argia oso garratzitsua).ITALIAN: SAN PIETROKO BASILIKA (carlo maderno), SAN PEDROKO BALDAKINOA, KOLOMATA+PLAZA (bernini), CARLO ALLE CUATRE FONTANA (borronini). FRANTZIAN: VERSALLES JAUREGIA+LORATEGIAK (hainbat).

Eskultura: horror vacui+wow efektua, genero erlijioso, hil/zaldi eskultura, monumentaltasuna, material+tekniken kontrola, argi-ilun indartsuak, naturalismoa eta tentsioa, mugimendua (arropak bortitz astindu), eskortzoak (pinturaren elem, simetria utzi). APOLO ETA DAFNE, STA TERESAREN EXTASIA (bernini arki, margolari, dekoratzailea).

Pintura: krisi garaia=propaganda egin, genero/gai (mitologikoak, erretratuak, bodegoia, paisaiak), italian sortu europan hedatu, kontsumitzaileak (eliza, monarkia, burgesia; ideia politiko eta erlijiosoak trasmititzeko), dimentsio monumentalak, 3D, argiaren protagonismoa (atmosfera), mugimendua gorputz+aurpegi, kolore askeak+aberatsak. ITALIA NATURALISMOA: AMA BIRJINAREN HERIOTZA (caravaggio), SUSANA ETA GIZON ZAHARRAK+JUDITH HOLOFERNESI BURUA MOZTEN (artemisa gentileschi). KLASIZISMOA: FARNESIO JAUREGIAREN DEKORAZIOA (carracci). DEKORATIBOA: PIETRO DE CORTONA. ESPAÑA: MENINAK (velazquez). FLANDES ETA HERBEHEREAK: HIRU GRAZIAK (rubens), ESNEAREN NESKA+PERLADUN NESKA (jan vermeer), GAUEKO ERRONDA (rembrandt).

ROKOKO (Aro modernoa)

Testuingurua: Frantzian Europan hedatu, monarkia geroz eta gogorragoa, errealitatetik hurrun (jauregietan geratu), monarkia parlamentarioa, tentsio memntua, krisi erlijioso, politiko..., burgesia gorakada, ilustrazioa, gaur egungo oinarria, frantziako iraultza burgesa (argiaren md, erregimen zaharrari kritika politiko eta sozialean oinarritutako korronte intelektuala, iluntasunetik aretatzeko jakintza behar, moda intelektuala -akademizistak, unibertsitateak-, helb -erregimen zaharrarekin apurtzea, pribilejioak kentzea, haiek dirua dutelako eta titulo nobiliarioak ezin dituztelako lortu-, iraultza burgesa -parlamentariokoa izateko irakurri eta idatzi jakin behar, despotismo ilustratua, dena herriarentzat, herriaren hitza kontuan hartu gabe-).

Artea: XV-XVIII.md, espainiarrak Amerikara iritsi->Frantziako iraultza. Erroman, oso azkar zabaldu europatik. Krisi garaia, demografikoa, ekonomikoa, soziala, erlijiosoa, politikoa. Erlijiosoa (Europa bi eremutan banatu, kontraerreforma -gaztela leon, frantzia, italia, austria, alemania hegoaldea- eta protestantismoa -ingalaterra, herbeherreak, suiza-. Erreforma luteranoa, protest piztu eta kontrerreforma as boterea finkatu, testu sakratuen garrantzia. Fedea eta arrazoiaren arteko borrokak adierazi, metodo zientif oinarria sortu eta razionalismo kartesiarra garatu). Politikoa (arrazionamendua elizarekin apurtu, monarkia absolutista botere guztia).

ROKOKO (Aro modernoa)

Emakumeen rola: MADAME DU POMPADOUR (familia noblea, ikasia eta argia, luis XVren maitalea, eragin politiko handia -voltaire eta diderot-en babeslea). MADAME DU BARRY (nekazal familia, ama parisera joan eta han lan egin burdel batean, Luis XVren maitale pompadour hil eta gero, gillotinan amaitu). MARIA ANTONIETA (Luis XVIaren emaztea -XVren semea-, hasburgotarra, gillotinan amaitu). OLYMPE DE GOGUES (emakumeak eskubide sozialak izan berari esker).

Artea: forma organikoz betetako objektua, anabatikoa, eta barruan sorpresa, naturak sortutako formak, artea arteagatik kontzeptua ezarri, arte indibidualista->aristokratikoa, estilo dotorea, gaia bizitza zaila erakutsi, eguneroko bizia, horror vacui x1000, etengabeko mugimendua, gauzen itsura atsegina, kontrasterik ez, lerro okerrak, erabat askea, asimetrikoa, jarraia, organikoa, naturan inspiratua, kolore argitsuak (pastelak, urreztadura).

Arkitektura: Orokorrean (mugimendua duten elem, forma klasikoak, zutabe salomonikoak/helikoidalak). Kanpotik (sinpleak, moldurak dekoratzeko, erdiko pabiloia oinplano zirkularrekoa alboetan altuera baxuagoko bi gela dira). Barrutik (fantasiaz eta kolorez betea, urre koloreko estaldurekin eta horma dekorazioekin egindako apaingarriak dira nagusi, ispiluen erabilera espazioa handitzeko, moldura begetalak).

Eskultura: Gaiak sensualitatea, erotismoa, biluzitasuna areagotzen dute, marmolaren erabilera teknika izugarrietan, konposizioa (misterio izugarria, arinagoa, asimetria, kurba eta forma naturalen erabilera oparoa). LA PUDICIA (antonio corradini).

Pintura: Gaiak (aristokraziaren ohiturak, erotikoaren eta mundutarren nahasketa, pertsonai aristokratiko galantak, maitasunezko abenturak, biluzia, sentsualitatea, boullerismoa -ikuslego bezala artelana zulo batetik bezala ikustea, baimenik gabe zerbait ikustea-). KULUNKA (fragonard), MADAME ADELAIDA (guiard), MARIA ANTONIETA (elisabeth vigee lebrun)

NEOKLASIZISMOA (Aro garaikidea, frantziako iraultza hasi zenetik gaur egun arte)

Testuingurua: industri iraultza (makinak erabili, BH garatu, langileak hirietara=bizi kalitatearen galera, soldatak, ghetto-en sorrera, produktuekiko harremanak aldatu), AEB indep lortu, Frantziako iraultza burg (jakob eta girond arteko gatazkak, pariseko komuna sortu), industria iraultza (1 sek, lehengaiak jaso, 2 sek, lehengaiak eraldatu, 3 sek, produktuak merkaturatu eta zerbitzuak). 1776an, AEBek independentzia lortu zuten, burgesentzako iraultza eraginda. Frantziakoan, Luis XVI.ek burgesentzako parlamentua sortu zuen, burgesiaren tentsioak arintzeko. Langileen tristura eta prekarietatearen ondorioz, burgeseak beren alde egitea erabaki zuten, eta erregimen berri bat sortu zen. Beren artean, gillotinatu egin zituzten noble guztiak (errege eta erreginak). Boterea eraldatu zen girondinoetatik jakobinoetara eta azkenik Napoleonen esku geratu zen, enperadore bihurtu zena. Louise Michelle, Pariseko Komunako kide, emakume gorria bezala ezaguna zen eta berari esker gaur egungo hezkuntza publikoa eta hainbat gauza lortu zituen. Definizioa (klase sozial nagusi berriaren, burgesiaren premia eta kezka estetikoei erantzutea, epizentro artistikoa paris, barroko eta rokokoren kontrako artea, aristokraziaren artea, burgesia aristokraziaren kontra, atzera begiratu. Ponpeia eta Herkulano, aintzinatea zuzenean ezagutzeko material ugari jarri zituzten adituen eskura, herria zegoen bezala aurkitu, informazioa kutsatu gabe, errenazimendutik ordura arte egindako teorien kontra (eskultura).

Artea: XVIII.md artearen historia kontzeptua sortu, jakintza historikoaren ikerketa berri bat, artea=gizartearen isla. Artistaren funtzioa, klasizismoaren balio galduak berreskuratzea zen eta bere obrarekin eraldaketa sozial eta ideologikoetan eragiteko gai den profesional independientea dena. Espazio berriak: Frantziako iraultzan parte hartutako burgesek arteaz jabetu ziren, jarraibideak estatu-ilustratuak markatzen ditu, akademia publikoetara joaten dira (museo, liburutegi, antzoki...), lehen museoa Louvrea,.

Galeriak, artisten ekoizpen independienteak ziren, gobernuaren kontroletik kanpo zeudenak, bezero anonimo batentzat margotzen hasi eta produktuak galerietan erakustsi artearen merkatuari bidea irekiz. Edertasunari buruzko hausnarketa, pentsamendu estetikoari egindako ekarpena edertasunaren ideal bakar baten porrota izan zen, horrela edertasun mota ugari zeudela konturatu ziren. Egia bilatzen dute, klasikoaren imitazioa, originala izatea bilatu, sinpletasuna, sendotasuna, purutasuna.

Arkitektura: monumento greko erromatarretan inspiratu, imitatu, edertasunaren kontzeptua lerroen garbitasun eta sinpletasunean, tratatu klasiko+errenazentistak, oinarrizko elem erabili, dekorazioa (barroko+rokoko aurkakoa), sinpletasuna, arkitektura nagusitu. PARISEKO PANTEOIA (soufflot), MADELEIN ELIZA (pierre vignon), GARAIPEN ARKUA (chalgrin). Arkitektura ameslaria, sinplea, arrazionalista, geometria+utopian oinarritu, geometrizazio perf+klasikotasuna=ezintasuna. CARROSSEL ANTZERKIA (luis boullee).

Eskultura: imitazioa berez interpretazioa, edertasun ideala bilatu, biluziak, erretratuak, ohorezko arkuak, oroitzapenezko zutabeak. Oreka, sinplea, forma zurrun eta hotzak, ardatz txikiak, marmol zuria+brontzea, polikromatu gabe. NEGUA (houdon), EROS ETA PSIKE + PSIKE ESNATZEN (antonio canova), PSIKE MISTERIOAREN ERAGINPEAN (helene bertaux).

Pintura: eskult klasikoan oinarritu, edertasun idilikoa, kanona+prop klasikoa, eszena proportzionatuak, elkarren arteko elkarekintza, mugimendu kontenitua, dramatismo gehiago, perspektiba frontala, marrazkia nagusi, kolorea 2maila, argi-ilun degradatua giroa sortzeko. HORAZIOEN ZIN EGITEA+MARATEN HERIOTZA+NAPOLEONEN KOROATZEA (jaques louis david), angelica kauffmann

Emakume margolariak: angelica monguz, marie victorie lemoine, rose adelaide ducreuz.

ERREALISMOA (Aro garaikidea, frantziako iraultza hasi zenetik gaur egun arte)

Testuingurua: hazkunde demografikoa+industralizazioaren aurrerapena (migrazioa eta klase sist sendotzea, industrializazioaren arazotaz artista jabetu)+merkataritzaren areagotzea+aurrerapen teknikoa. Gizarte egoera (burg boterea sendotu->kontserbadore bihurtu, langileak biziegoera gogorra). Langile klaseak (lang taldea, ideologiak, klase sistemak definitzeko, langileak definitzeko, prekarizazioa) eratu, komunismoa eta anarkismoa. Aurrerapen teknologikoak (Daguerre eta Niepce daguerrotipoa sortu, errealit gaineko begirada objetiboa, enkoadraketa berriak->argazkilaritzaren sorrera 1839an).

Artea: Paris, Frantzia, irudiak ez idealizatu (giz-emak langil bere zereginetan irudik), errealitatea den bezala onartu (zaila, gordina+akademia gabe). Errealitatearen isla, edertasun ideala gabe. Akademizismoaren haustura. Gaiak (gizartea arazoen irudik, lan munduarekin lotutako lanak, nekazariak prota, esfortzu+sufrimenduaren ordezkari). Helb didaktikoa (gizartearen akatsak salatzeko). Ez errealitate absolutua, ez da argazki bat. Estilo soila+zehatza bilatu. Bere buruan zentratzeari utzi eta gizartean zentratu.

Pintura: Erreali gordina (gizarte gaiak, lan esplotazioa, istripuak...). Artista arazoak bere gain hartu eta salatzen ditu, politikoki aktibo izanik. Kritika sozial+politikoa (industrializazioaren ondorioak salatu). Poserik gabeko konposizioak, ezta keinu heroikoak. Egoera ez idealizatuak. VORGARREKO SIRGADOREAK (ilia repin), LAS ESPIGADORAS (francois millet), MUNDUAREN JATORRIA (gustave courbet), (rosa bonheur), BELTZA+ITSASOAREN ERTZEAN (anna bilinska).

Arkitektura: Ezaugarri estilistikoak, interesa (eraikinak, pabiloiak, zubiak, museoak, auditorioak, liburutegiak. Barrualdeak protegonismoa eskuratu modu berezian). Aurreko garaiko ezintasunetik datoz, baina mateliak+teknika berriak (gauzatu nahi/behar dute egiten dutena). Material berriak (burdina+altzairua, kristala+beira, hormigoi armatua). Arki honen helb nag eraikinak egitea da, bere funtzioa berdin zaie, sortzea garrantzitsua. EIFFEL DORREA, KRISTALEZKO JAUREGIA (ricardo velazquez bosco)

ERROMANTIZISMOA (Aro garaikidea, frantziako iraultza hasi zenetik gaur egun arte)

Testuingurua: Garai honetan eraldaketa garrantzitsuak gertatu gizartean, ekonomian, politikan (Iraultza, kapitalismoa+inperialismoa, 1. m gerra, gerren arteko aldia, 2. m gerra, gerra hotza, globalizazioa). Estilo bat izateaz gain, bizi-kontzepzio bat izango da. Despotismo ilustratuaren kontrako erantzuna->liberalismoa. Neoklasizismoaren aurkako erreakzioa.

Artea: izaki bizidunen sentimenduen garrantz (sentimenduen nagusitasuna arrazoimenaren aurrean), arrazoi unibertsala vs sentimendu indibidualak. Adierazpen askatasun indibiduala+pertsonala bilatu (subjektibismoa eta arrazoimenaren gaineko sentimenduaren inposizioa). Ez homogeneoa (sentim pertsonalak dira=berezitasuna, erantzun indibiduala). Barrurako begirada etengabea. Arrazoia erabiliz egia (etika+morala) bilatzen dute, klasikoaren imitazioa. Sinpletasuna+sendotasuna+purutasuna=sentim protagonismoa eskuratzen dute, norberaren garrantzia, originaltasuna eta sormena. Neoklasikoaren aurka, obra inperfektua, amaitu gabea+irekia. Genio kontzeptua "ia mistikoa den gaitasun berezia" da.

Pintura: arauak askatu, ez dago lehentasun plastikorik (teknika guztiak ondo hartu), konposizio dinamikoa (ez itxiak), argia adieraz elem gisa (triste iluna), kolorea nag marazkiaren aldean. ASKATASUNA HERRIA GIDATZEN (delacroix), IBILTARIA-BIDAIARIA HODEIEN ITSASOAREN AURREAN+IZOTZ ITSASOA (caspar david friedrich), HENO GURDIA (constable), ERREKA ALBOKO HIRIA KREPUSKULOAN+ELUR EKAITZA, ITSASONTZIA PORTURA SARTZEN (turner).

MODERNISMOA: Europan, XIX. md amaieran eta XX. md hasieran sortua, mugm artistiko eta literarioa izan zen, literaturan batez ere. Bere apaindura-estiloengatik eta sinbolo eta metafora konplexuen erabileragatik bereizten da, sentsualitatea, exotismoa eta gainbehera bezalako gaiekin. Arkitekturan ere islatu zen, forma organikoekin eta apaindura landuarekin. Pinturan, Art Nouveau estiloan nabarmendu zen, eta musikan, konposizio-teknika eta elementu folkloriko eta exotiko berriak sartu ziren. Ideia nagusia arte eta literatur adierazpen bat bilatzea izan zen, ezarritako tradizioak hautsi eta espresionismo estetiko eta kultural berri bat bilatuko zuena.

ART&CRAFTS: Erresuma Batuan XIX. md bigarren erdialdean sortu zen mugimendu artistiko eta soziala izan zen, William Morris bezalako figurek gidatua. Artisau-kalitatea eta edertasun funtzionala sustatu zituen objektuen ekoizpenean, industrializazioaren aurka eginez. Arkitekturan, barnealdeen diseinuan, zeramikan eta gehiago eragin zuen. Bere ondareak gaur egun artisautza eta ekoizpen jasangarria azpimarratzen jarraitzen du. Mugimenduak, berez, indarra galdu zuen XIX. mendearen amaiera aldera, baina gaur egun arte iraun du haren ondareak, eta eragina izan du ondorengo mugimenduetan, hala nola diseinu modernoan eta Bauhaus-en mugimenduan.

WILLIAM MORRIS: XIX. md artista, diseinatzaile, idazle eta aktibista sozial britainiarra izan zen. Morris & Co. konpainia sortu zuen, ehungintzako diseinuengatik eta tapiz paperagatik ezaguna, eta konpromiso politiko eta sozial handiko idazle emankorra izan zen. Bere lanak Arts & Crafts mugimenduan eragina izan zuen eta bere ondareak artearen, diseinuaren eta politikaren munduan irauten du. Red House Londresen eraikitako egoitza izan zen, Webbek William Morrisekin batera diseinatua. Morris, Arts & Crafts mugimenduko liderra, bere diseinuan eta dekorazioan eragin zuen. Etxea mugimenduaren ikur bihurtu zen eta bere artisautza eta sinpletasun printzipioak islatzen zituen.

ART DECO: Europan XX. md hasieran sortu zen arte eta diseinu mugimendu bat izan zen. Estilo modernoa, dotorea eta luxuzkoa zuen, eta forma geometrikoak, material garestiak eta kolore dardaratiak erabiltzen zituen. Art Decoko artista eta diseinatzaile nabarmenen artean Tamara de Lempicka, Émile-Jacques Ruhlmann, Rene Lalique, Erté eta Walter Dorwin Teague daude. Estilo horrek garaiko modernotasuna eta glamourra islatzen zituen, eta arkitekturan, barnealdeen diseinuan, modan, bitxigintzan eta gehiagotan erabiltzen zen.

ART NOUVEAU: XIX. md amaieran Europan sortu zen arte eta diseinu mugimendu bat izan zen, bereziki Paris, Brusela eta Viena bezalako hirietan. Bere ezaugarri nagusiak lerro organikoak, naturan inspiratutako apaindura oparoa eta material barietate baten erabilera izan ziren. Estilo horrek arkitektura, barnealdeen diseinua, altzariak, bitxiak eta gehiago eragin zituen. Artista aipagarri batzuk Alphonse Mucha, Hector Guimard, Louis Comfort Tiffany, Antoni Gaudi eta Gustav Klimt dira.

Entradas relacionadas:

Etiquetas: