Euskal Herriko Euskalkiak: Ezaugarriak eta Aldakuntzak

Euskal Herriko Euskalkiak

EUSKALKIAK

• Mendebaldekoa (Bizkaiera), Erdialdekoa (Gipuzkera), Nafarrera, Lapurtera, Behe-Nafarrera, Zuberera.
• Trantsizio zonaldeak: leku batzuetan euskalkien arteko nahasketa.
• Euskalkiak, garai bateko tribuetatik eratorriak dira.
• Beste hizkuntzetatik gehien mailegatutako euskalkiak Bizkaiera Gaztelaniatik eta Lapurtera Frantsesetik hartuak dira.
• Erdi Aro hasieran euskara indartu egin zen.
• Gipuzkerak eta Lapurterak desagertzeko aukera dute euskara batuaren antza handia baitute. Desagertzeko aukera gehien dituen euskalkia Zuberera da, demografia arazoegatik; gutxi dira eta gainera oso zaharrak, ondorioz, haiek hiltzean, ez da inor geratuko euskalki hori hitz egingo duenik.
• Pertsona bat euskalki batean hitz eginez, asma dezakezu 20kmko margenarekin nongoa den.
• Lapurtera eta Behe-Nafarrera ia euskalki berdina dira.
• Ekialde Nafarrera: Pirinioetako euskalkia. Dagoeneko desagertua.

Mendebaldekoa/Bizkaiera

• Gaztelaniatik hitz asko mailegatuak.
• Aditz desberdinak dituzte: zait=jata / zaizue= jatzue
• Berezko hitzak: berba= hitza / astegunak desberdinak astelehena ezik / artaziak= guraizeak / aititte= aiton-amonak / ere= be / gabe=barik=bako/ baratza= ortuei.
• Bukaera ezberdinak: -ia= -ixa=-ixa / -oa = -ue / s=z=s
• Zenbakiak izenaren ondoren: liburu hiru, arkatz lau …
• Gerundioa: -ten= -(te)tan
• Bustidura: t=tt

Erdialdekoa/Gipuzkera

• Berezko hitzak: duzu= dezu/ dut= det/ bezala= bezela / deus= ezer (Nafarreraren eragina).
• Bukaera ezberdinak: -ia= -iya / -ik=-ikan / -ea= -ia
• Tarteko G eta R desagertu: orain= oain / egin = ein= in
• J gogorra
• Nafarreraren eta erdialdekoaren muga: Pasaia edo Oiartzun ibaia.

Nafarrera

• ST=RTZ: beste= bertze / ostiral= ortziral / bost= bortz
• -GO=-EN: egingo=eginen / joango=joanen
• Berezko hitzak: hogei=oei / deus = ezer / aunitz = anitz
• Zenbakiak multzoka: hirurogei= hirutan hogei (60=3X20)
• TS=TZ
• S=Z
• B=P
• J=Y

Lapurtera

• R^r (frantsesen R)
• Berezko hitzak: kasu= kontuz / eman =esan / antzina = aurrera / gibelerat =atzera / norat, harat, honat= T gehitu norabideei / txikia = ttipia / beno = bo(n)/ bortz= bost (nafarreraren eragina).
• il=il / in= in
• I gehitu batzuetan
• ezin du egin = ez du egin ahal
• J=Y
• H arnastua = J
• Frantses hitz mailegatuak
• Eh= a/u/e

Zuberera

• ü= i+u
• H arnastua = J
• J=Y
• R gutxi ahoskatu
• Berezko hitzak: dit =dut (zuka) / erphai / gütüzu = gaituzu / goaita = egotea / prefosta=noski / nehor = inor / üsü = askotan
• Frantses hitz mailegatuak eta Ortzitanieratik ere mailegatuak.
• Fonetikan, tonalidade desberdina beste euskalkiekiko.