Euskal Hitz Zahar eta Ahaztuen Hiztegia

Euskal Hitz Zahar eta Ahaztuen Hiztegia

A

Abagune

Zerbaiterako unea, egokiera, aukera; besterik adierazten ez bada ona.

Abaroan

Itzalean

Adakera

Zuhaitz baten adarren multzoa

Adatz

Buruko ileen multzoa

Agondu

Etzanda dagoenak gorputzaren goiko erdia jaso, eserita gelditzeko

Aieru

Seinaletan oinarritzen den ustea edo susmoa

Aingira-belar

Ur geldietan hazten den goroldio modukoa

Ainuri

Ulua

Alderrai

Ibiltaria

Alditxartu

Gorputzeko ondoezak jota geratu, osasuna bat-batean galdu.

Amultsuki

Gainerakoekin onginahiz eta maitasunez jokatuz.

Anega

Aleetarako edukiera-neurria, 55,5 kg-ren baliokidea.

Arabuz

Antzinako su-arma, fusilaren antzekoa.

Artzain-makila

Gotzainek erabiltzen duten bastoi luzea, eta zenbaitetan, abadeek ere bai.

Autofede

Inkisizioak atxilotuei ezarritako zigor publikoa

Azao

Erabakitako gariz eta kideko landarez egiten diren sortetako bakoitza.

B

Bardo

Poeta kantaria.

Begitandu

Iruditu.

Benta

Herrietatik bat dagoen ostatua

Bertzun

Labeko edo sutondoko errautsa jasotzeko pala

Besaldi

Zerbaitetik besoen artean hartzen den kopurua

Bihurtu

Itzuli

Bonete

Apaizek erabili ohi zuten lau puntako burukoa

Borda

Basetxe arrunta. Abereak edo belarra gordetzeko etxetxoa

Bortuz haraindi

Pirinioetatik iparraldera dauden lurraldeak

D

Dandar

Lurrean arrastaka eramaten den arropa zatia

E

Eguzki-lore

Landare handia, hosto zorrotzak eta eguzkiaren eiteko loreak dituena. Etxeetako ateetan jartzen zen, sorginak uxatzeko.

Erauztu

Errotik kendu, errotik atera.

Eskumen

Norbaiten esku dagoen aginpidea edo erabakimena.

Estola

Lepotik behera eramaten den ehunezko zerrenda luzea, meza-emaileak janzten duena.

Ezten

Metalezko tresna puntazorrotza, larruan, goman eta abarretan zuloak edo markak egiteko erabilia

Estreinakoz

Lehenbiziko aldiz.

F

Feudo

Jaun feudalak mendeko bati zenbait zerbitzuren truke emandako lurraldea.

G

Gainjantzi

Apaizen kapa luzea.

Gatzatu

Isurkari organiko bat masa trinko bihurtu.

Gaubelia

Lo egiteko orduetan iratzarrik ematen den denbora, bereziki gaixo bat zaintzen edo hildako baten aurrean

Gerruntze

Gorontza, bular eta gerrialdea lotzen dituen jantzi mahulkarik gabea, bereziki emakumezkoena eta azpikoa

Goren

Inkisizioaren kontseilu gorena

Gutxietsi

Mespreatxatu.

H

Habetu

Habeen bidez eutsi, finkatu

Haresia

Erlijio katolikoan, jainkoak agerituko eta elizak fededunei irakatsitako egiari uko eginez zuzenean kontrajartzen zaion jarrera eutsia.

Hitz-jario

Berriskundea

Hormatu

Izoztu

I

Ilunantz

Argitasun ahula.

Indiak

Amerikari eman zitzaion izena.

Inkisizio

Heretikoak aurkitu eta zigortzeko eliza katolikoak sortutako eliz auzitegia.

Isipu

Ihinztagailua, elizetan ur bedeinkatua jaurtitzeko erabiltzen den tresna.

K

Kamaina

Oholez, lastoz edo hostoz egindako ohea.

Kinkilari

Balio gutxiko objetuak saltzen dituena.

Korridore

Etxe barruan, gelen edo aretoen arteko igarobide mehar eta luzea

Kutsu

Ahoskatzeko modua

L

Laborri

Beldur edo izu-ikara, beldur handia.

Letaina

Liturgia-otoitza, batek esaten eta aurrean dauden gainerakoek erantzuten edo errepikatzen dituzten oles-, dei- edo arren-multzo batek osatua.

Loria

Aintza, ospea

M

Mandatari

Ordezkaria

Mandatu

Agindu ofiziala

Meandro

Ibai baten ibilguak egiten duen bihurgunea

Mihilu

Lore hori txikidun landarea, barazki eta sendabelar gisa erabilia

Milikeria

Gogortasun txikienak minberatzen edo eragozten duenaren jarrera

Mugarri

Bide bateko bitarteak eta abar adierazteko ipintzen den harri edo seinalea.

O

Ofizio Santu

Inkisizioa

Onuradun

Eliz hobaria jaso duena

Orban

Larruazalean edo zerbaiten gainaldean gertatzen den zikindura edo bestelako koloreko zati txikia

Ortzi

Zerua

Osasungaitz

Osasunerako kaltegarria

P

Pegar

Lurrezko ontzi handia, zabala eta ahoa estua duena

Petrikilo

Sendatzailea

Premontretar

San Norbertok sortutako erlijio-ordenakoa

S

Solstizio

Eguzkiak inklinazio boreal handiena hartzen dueneko urte-sasoia, egun luzeenarena (ekainaren 21a edo 22a) eta laburrena (abenduaren 21a edo 22a)

Suil

Ura eskuratzeko zilindro itxurako ontzia, zurezkoa eta burdinezkoa

T

Tramankulu

Egiteko jakin baterako moldatzen den tresna

Txilar

Zuhaixka adartsua

Txilotu

Erdi itxi

Txintxor

Harri-koskor txikia

Txongil

Buztin porotsuzko ontzia

Txordo

Bi bekainak bat eginda dituena

U

Ukendu

Larruazalean zabaltzen den prestakin koipetsua

Z

Zain-belar

Belar-landarea, leku hezeetan.

Zargaldu

Argaltasunak haragiak jan edo erorazi

Zela

Zaldiaren gainean esertzeko ezartzen den tresna

Zelabere

Zela jarri eta gainean batetik bestera joateko erabiltzen diren abereak.

Zuzi

Zur erretxinatsuzko zatia edo makila

Hiztegia

A

Ahantzi

Ahaztu

Aitzin

Aurre

Andere

Andre

Anitz

Asko

Aski

Nahikoa

Arras

Oso

B

Bertze

Beste

D

Deus

Ezer

Doi-Doi

Justu-justu

E

Ebatsi

Lapurtu

Eginen

Egingo

Erdietsi

Lortu

Erran

Esan

Erranen

Esango

G

Galdegin

Eskatu

Gibel

Atze

Guti

Gutxi

Guzi

Guzti

H

Held

Etorri

Hetsi

Itxi

Hondarreko

Azkeneko

Irudi du

Badirudi

J

Jalgi

Irten

Jin

Etorri

K

Kasu

Kontuz

Kausitu

Aurkitu

O

Oldartu

Eraso

Ondotik

Ondoren

S

Segur

Seguru

Solastatu

Hitz egin

Sortu

Jaio

T

Ttipi

Txiki