Euskarazko Aditzak: NOR-NORK, NOR-NORI-NORK, Baldintza eta Ahalera

Euskarazko Aditzak: Azalpen Erraza eta Adibideak

Euskarazko aditz-sistemak ulertzea zaila izan daiteke hasieran, baina oinarrizko kontzeptuak ikasiz gero, askoz errazagoa egingo zaizu. Atal honetan, aditz-mota nagusiak eta haien erabilerak aztertuko ditugu, adibide argiekin.

NOR-NORK Aditzak

NOR-NORK aditzetan, subjektuak (nork) ekintza burutzen du objektu zuzen baten gainean (nor). Hona hemen adibide batzuk, pertsona ezberdinetan:

• Zuk ni nauzu.
• Nik zu zaitut.
• Zuk gu gaituzu.
• Nik zuek zaituztet.
• Hark ni nau.
• Hark zu zaitu.
• Hark gu gaitu.
• Hark zuek zaituzte.
• Zuek ni nauzue.
• Guk zu zaitugu.
• Zuek gu gaituzue.
• Guk zuek zaituztegu.
• Haiek ni naute.
• Haiek zu zaituzte.
• Haiek gu gaituzte.
• Haiek zuek zaituztete.

NOR-NORI Aditzak

NOR-NORI aditzetan, ekintza nork jasotzen duen adierazten da (nori). Adibidez:

• Niri zait / zaizkit (singularra / plurala) - Niri zitzaidan / zitzaizkidan (lehenaldia)
• Zuri zaizu / zaizkizu - Zuri zitzaizun / zitzaizkizun
• Hari zaio / zaizkio - Hari zitzaion / zitzaizkion
• Guri zaigu / zaizkigu - Guri zitzaigun / zitzaizkigun
• Zuei zaizue / zaizkizue - Zuei zitzaizuen / zitzaizkizuen
• Haiei zaie / zaizkie - Haiei zitzaien / zitzaizkien

NOR-NORI-NORK Aditzak

NOR-NORI-NORK aditzetan, hiru elementu ditugu: subjektua (nork), objektu zuzena (nor) eta zeharkako objektua (nori). Aditzaren barruan, elementu hauek markatuta agertzen dira. Adibidez, "DI(ZKI)" erroa erabiliz (aditzaren arabera aldatzen da erroa):

Egitura:

• NOR (aditza)
• NORI (nori dagokion)
• NORK (subjektua)

Adibide orokorrak (ez dira esaldi osoak, aditzaren egitura baizik):

    T
    ZU
O   -
DI(ZKI)
    GU
    ZUE
    E   TE

Baldintza

Baldintzazko perpausak adierazteko erabiltzen da. Bi zati nagusi ditu: baldintza bera (izan aditz laguntzailearekin askotan) eta ondorioa.

Baldintza (izan aditzarekin)

• Nintzen = Banintz
• Zinen = Bazina
• Zen = Balitz
• Ginen = Bagina
• Zineten = Bazinate
• Ziren = Balira

Ondorioa (izan aditzarekin)

• Nintzateke
• Zinateke
• Litzateke
• Ginateke
• Zinatekete
• Lirateke

Baldintza (ukan aditzarekin)

• Nuen = Banu / Banitu
• Zenuen = Bazenu / Bazenitu
• Zuen = Balu / Balitu
• Genuen = Bagenu / Bagenitu
• Zenuten = Bazenute / Bazenituzte
• Zuten = Balute / Balituzte

Ondorioa (ukan aditzarekin)

• Nuke / Nituzke
• Zenuke / Zenituzke
• Luke / Lituzke
• Genuke / Genituzke
• Zenukete / Zenituzkete
• Lukete / Lituzkete

Ahalera

Ahalera aditzak ekintza bat egiteko gaitasuna edo aukera adierazten du.

NOR (ahal izan)

• Ahal naiz / naiteke
• Ahal zara / zaitezke
• Ahal da / daiteke
• Ahal gara / gaiteke
• Ahal zarete / zaitezkete
• Ahal dira / daitezke

NOR-NORK (ahal izan)

• Ahal dut / dezaket - ditzaket
• Ahal duzu / dezakezu - ditzakezu
• Ahal du / dezake - ditzake
• Ahal dugu / dezakegu - ditzakegu
• Ahal duzue / dezakezue - ditzakezue
• Ahal dute / dezakete - ditzakete

Oharra: Adibide hauek aditz-denbora eta pertsona ezberdinetan alda daitezke. Hau oinarrizko gida bat da, eta euskarazko aditz-sistema askoz konplexuagoa da.