O Galego desde 1975: Uso, Lei e Futuro

Marco Legal do Galego

En 1975, co final da ditadura franquista, comezou para España un novo período político que conduce á posta en vigor da Constitución Española. Nesta Constitución contémplase a creación do Estado das Autonomías. A Constitución prevé que o español será a lingua oficial do Estado, polo que todos os españois teñen o deber de a coñecer e o dereito de a usar; as outras linguas españolas serán tamén oficiais nas respectivas Comunidades Autónomas de acordo cos seus Estatutos, e polo tanto, existirá o dereito legal de as usar. Como se ve, a Constitución non prevé a obrigatoriedade de coñecer estoutras linguas, senón tan só o dereito de as usar.

En 1980 apróbase o Estatuto de Autonomía de Galicia, que consagra a oficialidade do galego en réxime de cooficialidade co castelán nesta comunidade autónoma.

A través da Lei de Normalización Lingüística (1983) resólvese que o galego é a lingua propia e oficial de Galicia.

Niveis de Comunicación e Uso Social

De todas as linguas minorizadas do Estado español, o galego é a única que mantén unha vixencia maioritaria no seu territorio. Ao mesmo tempo, é palpable a súa progresiva recuperación social na vida pública e na cultura.

Non obstante, o certo é que as mesmas enquisas amosan tamén que o uso do galego está nun claro retroceso entre as xeracións máis novas, nos ámbitos urbanos e no mundo do traballo con relación ás novas tecnoloxías, etc.

En xeral, nos eidos da función de identidade, familiar, local e laboral, pódese sinalar que o galego segue a ser a lingua maioritaria como lingua materna. Tamén que se dá un maior uso do galego:

• Nas persoas de máis idade que nas novas.
• Nas que habitan no mundo rural que na cidade.
• Nas relacionadas con profesións tradicionais que nas modernas.
• Nos postos de traballo de menor capacitación e responsabilidade.

Polo contrario, nos ámbitos financeiros, tecnolóxicos, políticos e académicos dáse unha maior tendencia ao uso do castelán.

O Galego na Administración Pública

O galego é a lingua propia da administración pública en Galicia. O maior índice de uso do noso idioma atopámolo no Parlamento Galego, se ben hai que ter en conta as distintas ideoloxías das persoas que integran este organismo.

Nas deputacións provinciais e nos concellos pode observarse, en xeral, unha actitude máis reacia coa normalización do galego, apostando en moitos casos polo mantemento prioritario do castelán.

O Galego noutras Institucións

• Partidos políticos: Os partidos nacionalistas fan un uso exclusivo do galego e asumen a súa defensa como fundamental para a defensa dos intereses de Galicia. Os partidos de esquerda úsano maioritariamente, e os da dereita mantéñense a miúdo na indiferenza ou nun uso limitado.
• Sindicatos: Os sindicatos vinculados ao ámbito do traballo teñen no galego a súa lingua de comunicación practicamente única ou maioritaria.
• Organizacións empresariais e bancarias: Asociadas ao poder e ao capital, teñen no castelán a súa lingua de uso máis normal.
• Xustiza: O ámbito da xustiza viviu sempre de costas á lingua galega, en parte porque a lexislación proviña historicamente de Castela. Na actualidade a situación non variou moito, malia os esforzos existentes.
• Igrexa: Outro tanto se pode dicir do ámbito da Igrexa. Os cregos, bispos e congregacións relixiosas que usan o galego fano a título persoal, pois a Igrexa como institución non se implicou nunca de forma decidida nin está a facelo hoxe na defensa da lingua propia dos seus fregueses.

O Galego no Ensino

Este é un campo clave para a normalización do idioma ou para a súa substitución polo castelán. O motivo é que o ensino é obrigatorio e atinxe a case o cento por cento da poboación, e porque as idades nas que atinxe ás persoas son as máis permeables á adquisición de hábitos lingüísticos que logo serán permanentes.

A partir da súa oficialización, o galego introduciuse nos plans de estudo dos diversos niveis educativos a través da materia de Lingua e Literatura Galega, así como pola obriga legal (con diferente grao de cumprimento) de usar o galego como lingua vehicular doutras materias.

Aínda que o aumento do uso do galego foi xeneralizado, foi máis palpable no ensino medio que no primario, e máis neste que na universidade. Do mesmo xeito, foi máis notable no ensino público que no privado.

O Galego nos Medios de Comunicación

Os medios de comunicación de masas teñen unha grande importancia, pois a súa inmediatez, a súa popularidade e a presenza continua que teñen na nosa sociedade son enormes. Desde que o galego é lingua oficial, está presente nos medios de comunicación, se ben a súa situación respecto do castelán segue sendo de clara desvantaxe.

Medios Escritos (Xornais e Revistas)

Só existe un xornal diario escrito integramente en galego con difusión xeral, O Correo Galego (fundado en 1994, aínda que a súa cabeceira histórica é anterior). No resto dos diarios, a presenza do galego é testemuñal, entre o 2% e o 5% aproximadamente, a miúdo dependente de subvencións económicas da Xunta de Galicia. Existen algúns semanarios escritos integramente en galego, como A Nosa Terra (histórico, hoxe con versión dixital), e un bo número de revistas mensuais ou doutra periodicidade.

Medios Orais e Visuais (Radio e TV)

A creación da Radio Galega (RG) e da Televisión de Galicia (TVG), en 1985, foi un feito moi importante de cara á prestixio social do galego, xa que esta foi a súa lingua vehicular case exclusiva desde o principio ata hoxe. Con todo, hai que dicir que o prestixio que supuxo para o galego a súa presenza nas aulas e nos medios de comunicación trouxo como consecuencia inmediata a súa adopción como lingua propia por boa parte da xuventude, en contra da tendencia ao abandono que se deu na xeración dos seus pais.

Internet e Novas Tecnoloxías

O fenómeno das novas tecnoloxías crea un panorama novo no mundo das comunicacións no que a lingua galega non debe estar ausente se quere manter perspectivas de consolidación e de futuro.

O Galego no Mundo da Cultura

No eido da cultura, a área máis normalizada é sen dúbida a da literatura. Na actualidade existe unha creación literaria diversificada e de notable calidade, e un público lector en galego que, se ben aínda minoritario, aumenta e consolídase día a día. Existen varias editoriais con produción exclusiva ou maioritaria en galego.

No ámbito do teatro domina claramente o galego, mentres que no cinema só se deron pasos para o inicio dunha filmografía propia, aínda que con avances significativos.

No campo da música, o galego ten presenza plena na música tradicional e moito menor, aínda que crecente, na moderna.

O Porvir da Lingua Galega

O galego áchase hoxe nun momento decisivo da súa historia.

• Por un lado, nunca desde a Idade Media o noso idioma dispuxo de tantas ferramentas ao seu servizo para acceder á plena normalización lingüística: mellora na consideración social, situación de cooficialidade, amparo institucional, presenza crecente no ensino, na cultura...
• Por outro, tampouco nunca antes o perigo de substitución lingüística foi tan patente: mantemento de prexuízos lingüísticos, presión desgaleguizadora dos medios de comunicación de masas (especialmente os de ámbito estatal e as plataformas dixitais), alarmante descenso da transmisión do galego xeración tras xeración...

Se ben é innegable que a cultura rural tradicional, que posibilitou a subsistencia da nosa lingua ata ben entrado o século XX, está a desaparecer, tamén é certo que está a medrar a adhesión consciente á nosa lingua como signo de identidade individual e colectiva dos galegos.

O Camiño cara á Normalización

O camiño da normalización está só iniciándose e os logros acadados son aínda escasos e fráxiles. Por iso, cómpre que nós, todos os galegos e galegas, adoptemos un compromiso firme, consciente e activo coa lingua galega que permita implantala como vehículo normal de comunicación en calquera ámbito da vida.