Lehen Mundu Gerra: Kausak, Ondorioak eta Gerraostea

Lehen Mundu Gerra: Kausak eta Garapena

Aliantza Blokeak

Lehen Mundu Gerran bi bloke nagusi bereizi ziren:

• Erdialdeko Inperioak: Alemania, Turkia, Austria-Hungaria.
• Entente Hirukoitza: Errusia, Frantzia, Ingalaterra (geroago Ameriketako Estatu Batuak - AEB - batu zitzaizkien).

Gerraren Zergatiak eta Ezaugarriak

Lehen Mundu Gerraren atzean arrazoi politiko eta ekonomikoak zeuden. Gastu militarrak izugarri igo ziren; teknologia berria aprobetxatu zuten armadak indartu eta aurkariei irabazteko. Gerra motza izango zela pentsatu arren, luzea izan zen. Borroka gogorrenak Frantzia eta Alemaniaren artean gertatu ziren.

Gerra-Ekonomia

Gerra-ekonomiaren finantzaketan, estatuaren esku-hartzea indartsua izan zen, dibisa-erreserbak, maileguak eta zor publikoaren jaulkipena erabiliz.

Gerraren Ondorioak

Galera Demografikoak eta Sozialak

Hildako eta zauritu asko egon ziren, gehienak 15-49 urteko gizonak. Horrek lanerako gaitasuna murriztu zuen, eta, ondorioz, emakumeak etxetik kanpo lan egiten hasi behar izan zuten.

Aldaketak Europako Mapan

Austria-Hungariako Inperioa zatitu zen eta Alemaniak Alsazia eta Lorrena galdu zituen.

Zorrak eta AEBren Esku-hartzea Europako Ekonomian

Bi zutabe nagusi izan ziren:

1. Dawes Plana ("Pax Americana" Europan)

   Helburua zen gerrak zorren bidez sortutako desorekak konpontzea, hiperinflazioa kontrolatuz. Laguntza-gune garrantzitsua Alemania izan zen, Lehen Mundu Gerraren suntsiketaren erantzule nagusitzat jotzen baitzen. Plan honek porrot egin zuen, baina geroko Marshall Planak ez.

2. Nazioarteko Moneta Sistemaren Aldaketak

   Urrearen munduko zirkulazio fiduziarioaren oreka hautsi zen. Urrea garestitu zenez, merkatutik desagertu zen. Horren ondorioz, Genoako Konferentzia (1922) egin zen, eta bertan urre-patroitik urre-truke patroira igarotzea adostu zen. Ordura arte erreserba nagusia urrea zen, baina hortik aurrera aktibo-erreserbak (dibisak) izango ziren. Horrek moneta-inperialismoa ekarri zuen: dolarra eta libera esterlina lehian aritu ziren. Dibisa erabiliena dolarra zen.

Aldaketak XX. Mendeko Ekonomian

• Aldaketak produktuaren konposizioan: Nekazaritzan prezioak jaitsi ziren. Industrian, gehiegizko produkzio-ahalmena zegoen.
• Aldaketak jarduera ekonomikoaren finantzaketan: Kredituak garrantzia hartu zuen, bai inbertsiorako, bai kontsumorako.
• Aldaketak lan-merkatuan: Herrialde batzuetan langabezia handia zegoen, eta beste batzuetan enplegu osoa.

Gerraostea eta 1929ko Krisiaren Atarikoa

Helburuak eta Emaitzak (1921-1927)

Helburua: 1914ko ekonomiaren oinarriak berreskuratzea.

Emaitzak: Hazkunde ekonomiko handia izan zen 1921-1927 artean. Estatu Batuetan, hazkundea ezegonkorra izan zen.

Egoera Ekonomikoa Eskualdeka

Europa

Inbertsioa eta produkzio-ahalmena handitu ziren. Enpresa ez-lehiakorrak mantendu ziren, 1914ko eredua errepikatuz.

Ameriketako Estatu Batuak (AEB)

Hazkunde sektoriala desberdina izan zen; sektore garrantzitsuena eraikuntza izan zen. Inbertsioak kredituan oinarritu ziren: epe laburreko erosketak eta epe luzeko zorpetzea. Moneta nagusia dolarra zen.

Industrializatu Gabeko Ekonomiak

Mendebaldeko ekonomietan gainprodukzioa zegoen, eskaria txikia baitzen. Ondorioz, elikagaien eta lehengaien prezioek behera egin zuten, eta horrekin batera esportazioek eta inportazioek ere bai.

Kanpo Zorra eta Krisirako Bidea

Horrela sortu zen kanpo-zorraren arazoa, 1929ko krisiaren atarikoa.