O modernismo en España: características, influencias e repercusión

El modernismo y sus características

El modernismo é un movemento hispanoamericano que se xestou en América en torno a 1870. Caracterízase esencialmente pola procura dunha beleza absoluta para fuxir da realidade cotiá, que rompe coa estética anterior e cuxo máximo representante é Rubén Darío, quen o introduciu en España, onde se desenvolveu entre 1900 e 1915.

Influencia francesa e dos escritores románticos

Os escritores románticos, sobre todo Bécquer, son básicos na poesía modernista española, marcada pola síntese dos seguintes movementos literarios:

• Parnasianismo: Busca 'o arte polo arte', é dicir, a procura da perfección formal. Depura e selecciona o léxico para escapar de toda vulgaridade, utilizando unha linguaxe de gran colorido. Crea unha poesía serena e equilibrada con temas como os mitos gregos, os ambientes exóticos e ambientais, o gusto polo medieval e os valores sensoriais.
• Simbolismo: Busca a través de símbolos mostrar a realidade máis profunda que encerran as cousas.
• Decadentismo: Reivindica o encanto polo prohibido, polo escandaloso. Os modernistas sentirán tamén a atracción polo raro. Os seus seguidores desprecian a sociedade que os rodea e defenden os 'paraísos artificiais'.

Características do modernismo

As características principais do modernismo son:

• Procura da beleza: Rechazando a sociedade vulgar na que viven. Crean unha 'literatura dos sentidos' con unha adxectivación abundante e un léxico colorista, con rimas e ritmos moi marcados e un uso preferente dos versos endecasílabos e alejandrinos e do soneto como estrofa principal.
• Melancolía e vitalismo como actitudes na vida: Os modernistas, descontentes co movemento burgués, senten angustia existencial e valores irracionais e sentimentais a través de símbolos como o outono, a noite e o ocaso, pero tamén senten un intenso vitalismo que exalta a vida e os seus praceres.
• Escapismo: Deseo de fuxir do mundo vulgar a lugares e épocas remotas e exóticas.
• Cosmopolitismo e localismo: O desexo de ser cidadán do mundo desemboca nunha gran devoción por París e na presenza de temas americanos, xunto co desexo de buscar as raíces de España.

Repercusión do modernismo en España: Rubén Darío e o modernismo en Valle Inclán

A finais do século XIX e a comezos do século XX, o modernismo exerceu a súa influencia en España. O panorama literario precisaba dun cambio. Só o intimismo de Bécquer deixou a súa pegada no subxectivismo do modernismo español. Antes da chegada de Rubén Darío, algúns poetas como Salvador Rueda e Francisco Villaespesa estiveron en contacto cos principais autores hispanoamericanos. Comezaron a observarse cambios en poemas e escritos publicados en revistas da época. De comezos de século son as primeiras obras de Juan Ramón Jiménez, dos irmáns Machado e de Valle Inclán, quen contribuíron á consolidación da nova corrente da literatura española.

O modernismo español, na súa faceta máis preciosista e colorista, tivo escasa duración. Os escritores pronto iniciaron unha procura de temas metafísicos e trascendentais, centrados na tradición e na realidade do seu propio país. Isto é o que se chamou modernismo intimista, fronte ao modernismo preciosista de Rubén Darío.

Rubén Darío

Rubén Darío é o máximo representante do modernismo e o introdutor do modernismo en España. Destacan das 10 obras poéticas que publicou ao longo da súa vida:

• Azul: Neste libro mestura a prosa e o verso e inicia a súa etapa modernista máis brillante. Influenciado pola poesía francesa, crea nos seus poemas un mundo de fadas, princesas, centauros e cisnes. Destaca o uso de símbolos como o cisne, que representa o sensualismo e o color azul.
• Prosas profanas: Esta obra supón a consolidación do modernismo, cun tema de carácter erótico. Destacan os poemas 'Sanatina' e 'Margarita'.
• Cartas de vida e esperanza: Con este libro dá un xiro na súa obra, incorporando as súas preocupacións existenciais e patrióticas.

O estilo de Darío caracterízase pola riqueza e variedade do léxico, coa intensa adxectivación e o uso de palabras retóricas como aliteracións, anáforas, metáforas, símbolos, etc. Busca a beleza e utiliza un vocabulario amplo e rico referido a flores, pedras preciosas, animais e personaxes mitolóxicos, e nomes xeográficos, respondendo ao seu desexo de refinamento e beleza. Xunto a todo isto, Darío utiliza extranxeirismos tomados do francés, do italiano e do inglés, reflexo da súa actitude cosmopolita, así como múltiples cultismos.

Valle Inclán

Aínda que se vincula cos autores do 98, Valle Inclán cultiva as tendencias modernistas nas súas primeiras obras. Compoñe libros modernistas como as novelas tituladas 'Sonatas', que narran as andanzas do marqués de Bradomín nunha Galicia decadente. Abundan os rasgos modernistas na prosa, como a adxectivación, a sensorialidade e a musicalidade. Tamén escribiu libros de poesía modernista 'Aromas de leyenda' e 'El pasajero', para rematar cos rasgos grotescos propios do esperpento en 'La pipa de Kif'.